Alman İdeolojisi’ndeki ‘Kılavuz İlke’

Çeviren: Mahmut Boyuneğmez

Marx Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı’nın Önsözü’nde (1859), ulaşmış olduğu genel sonucu, çalışmalarının “kılavuz ilke”si (‘guiding principle of my studies’) olan perspektifi özetlemektedir. Bu “kılavuz ilkeye” ilk olarak Alman İdeolojisi’nde ulaşmıştır. Alman İdeolojisi’ndeki henüz yeterince olgunlaşmamış olan bu perspektifi kendi çevirimle aşağıda sunmak istiyorum. Amacım okurun, yaklaşık 13 yıl sonra yazılan Önsöz’deki perspektifle, buradaki yaklaşımı karşılaştırmasını sağlamaktır.

Forms of Intercourse

Communism differs from all previous movements in that it overturns the basis of all earlier relations of production and intercourse, and for the first time consciously treats all natural premises as the creatures of hitherto existing men, strips them of their natural character and subjugates them to the power of the united individuals. Its organisation is, therefore, essentially economic, the material production of the conditions of this unity; it turns existing conditions into conditions of unity. The reality, which communism is creating, is precisely the true basis for rendering it impossible that anything should exist independently of individuals, insofar as reality is only a product of the preceding intercourse of individuals themselves. Thus the communists in practice treat the conditions created up to now by production and intercourse as inorganic conditions, without, however, imagining that it was the plan or the destiny of previous generations to give them material, and without believing that these conditions were inorganic for the individuals creating them.

Contradiction between individuals and their conditions of life as contradiction between productive forces and the form of intercourse

The difference between the individual as a person and what is accidental to him, is not a conceptual difference but an historical fact. This distinction has a different significance at different times — e.g. the estate as something accidental to the individual in the eighteenth century, the family more or less too. It is not a distinction that we have to make for each age, but one which each age makes itself from among the different elements which it finds in existence, and indeed not according to any theory, but compelled by material collisions in life.

What appears accidental to the later age as opposed to the earlier — and this applies also to the elements handed down by an earlier age — is a form of intercourse which corresponded to a definite stage of development of the productive forces. The relation of the productive forces to the form of intercourse is the relation of the form of intercourse to the occupation or activity of the individuals. (The fundamental form of this activity is, of course, material, on which depend all other forms - mental, political, religious, etc. The various shaping of material life is, of course, in every case dependent on the needs which are already developed, and the production, as well as the satisfaction, of these needs is an historical process, which is not found in the case of a sheep or a dog (Stirner's refractory principal argument adversus hominem), although sheep and dogs in their present form certainly, butmalgré eux, are products of an historical process.) The conditions under which individuals have intercourse with each other, so long as the above-mentioned contradiction is absent, are conditions appertaining to their individuality, in no way external to them; conditions under which these definite individuals, living under definite relationships, can alone produce their material life and what is connected with it, are thus the conditions of their self-activity and are produced by this self-activity. The definite condition under which they produce, thus corresponds, as long as the contradiction has not yet appeared, to the reality of their conditioned nature, their one-sided existence, the one-sidedness of which only becomes evident when the contradiction enters on the scene and thus exists for the later individuals. Then this condition appears as an accidental fetter, and the consciousness that it is a fetter is imputed to the earlier age as well.

These various conditions, which appear first as conditions of self-activity, later as fetters upon it, form in the whole evolution of history a coherent series of forms of intercourse, the coherence of which consists in this: in the place of an earlier form of intercourse, which has become a fetter, a new one is put, corresponding to the more developed productive forces and, hence, to the advanced mode of the self-activity of individuals - a form which in its turn becomes a fetter and is then replaced by another. Since these conditions correspond at every stage to the simultaneous development of the productive forces, their history is at the same time the history of the evolving productive forces taken over by each new generation, and is, therefore, the history of the development of the forces of the individuals themselves.

Since this evolution takes place naturally, i.e. is not subordinated to a general plan of freely combined individuals, it proceeds from various localities, tribes, nations, branches of labour, etc. each of which to start with develops independently of the others and only gradually enters into relation with the others. Furthermore, it takes place only very slowly; the various stages and interests are never completely overcome, but only subordinated to the prevailing interest and trail along beside the latter for centuries afterwards. It follows from this that within a nation itself the individuals, even apart from their pecuniary circumstances, have quite different developments, and that an earlier interest, the peculiar form of intercourse of which has already been ousted by that belonging to a later interest, remains for a long time afterwards in possession of a traditional power in the illusory community (State, law), which has won an existence independent of the individuals; a power which in the last resort can only be broken by a revolution. This explains why, with reference to individual points which allow of a more general summing-up, consciousness can sometimes appear further advanced than the contemporary empirical relationships, so that in the struggles of a later epoch one can refer to earlier theoreticians as authorities.

On the other hand, in countries which, like North America, begin in an already advanced historical epoch, the development proceeds very rapidly. Such countries have no other natural premises than the individuals, who settled there and were led to do so because the forms of intercourse of the old countries did not correspond to their wants. Thus they begin with the most advanced individuals of the old countries, and, therefore, with the correspondingly most advanced form of intercourse, before this form of intercourse has been able to establish itself in the old countries. This is the case with all colonies, insofar as they are not mere military or trading stations. Carthage, the Greek colonies, and Iceland in the eleventh and twelfth centuries, provide examples of this. A similar relationship issues from conquest, when a form of intercourse which has evolved on another soil is brought over complete to the conquered country: whereas in its home it was still encumbered with interests and relationships left over from earlier periods, here it can and must be established completely and without hindrance, if only to assure the conquerors' lasting power. (England and Naples after the Norman conquest, when they received the most perfect form of feudal organisation.)

[5. The Contradiction Between the Productive Forces and the Form of Intercourse as the Basis for Social Revolution]

This contradiction between the productive forces and the form of intercourse, which, as we saw, has occurred several times in past history, without, however, endangering the basis, necessarily on each occasion burst out in a revolution, taking on at the same time various subsidiary forms, such as all-embracing collisions, collisions of various classes, contradiction of consciousness, battle of ideas, etc., political conflict, etc. From a narrow point of view one may isolate one of these subsidiary forms and consider it as the basis of these revolutions; and this is all the more easy as the individuals who started the revolutions had illusions about their own activity according to their degree of culture and the stage of historical development.

Thus all collisions in history have their origin, according to our view, in the contradiction between the productive forces and the form of intercourse. Incidentally, to lead to collisions in a country, this contradiction need not necessarily have reached its extreme limit in this particular country. The competition with industrially more advanced countries, brought about by the expansion of international intercourse, is sufficient to produce a similar contradiction in countries with a backward industry (e.g. the latent proletariat in Germany brought into view by the competition of English industry).

Kaynak:http://www.marxists.org/archive/marx/works/1845/german-ideology/ch01d.htm#d2

[Ekonomik İlişki Formları]

Komünizm, önceki tüm hareketlerden şu noktada farklılaşır; o, önceki tüm üretim ilişkilerinin ve ekonomik ilişkinin temelini ters çevirir ve ilk kez bilinçli bir biçimde, bütün doğal öncülleri, o güne dek var olan insanların yaratımları olarak dikkate alır, onları doğal karakterinden soyar ve birleşmiş bireylerin gücünün kontrolüne verir. Dolayısıyla onun örgütlenmesi özünde ekonomiktir, bu birliğin koşullarının maddi üretimidir; var olan koşulları, birliğin koşullarına çevirir. Komünizmin yaratıyor olduğu realite tam olarak, bireylerden bağımsız herhangi bir şeyin var olmasını imkânsız kılan hakiki temeldir ki bugüne kadar bu gerçeklik sadece bireylerin daha önceki ekonomik ilişkilerinin bir ürünüdür. Böylelikle komünistler, üretim ve ekonomik ilişki tarafından bugüne kadar yaratılan koşulları pratikte inorganik koşullar olarak değerlendirir, fakat önceki nesillerin planının ya da kaderinin kendilerine malzeme sağlamak olduğunu düşünmeden ve bu koşulların onları yaratan bireyler için de inorganik olduğuna inanmadan.

[Üretici güçler ile ekonomik ilişki biçimi arasındaki çelişki olarak bireyler ile onların yaşam koşulları arasındaki çelişki]

Birey ile ona ilineksel/arızi olan arasındaki fark kavramsal bir fark değil, tarihsel bir gerçektir. Bu ayrım farklı zamanlarda farklı anlamlara sahiptir – örneğin 18. yy.’da zümrenin bireye ilineksel bir şey olması, yine üç aşağı beş yukarı ailenin de öyle olması gibi. Bu her çağ için bizim yapmamız gereken bir ayrım değil, fakat her çağın mevcut halde bulduğu farklı unsurlar arasında, herhangi bir teoriye göre değil de yaşamdaki maddi çatışmaların dayatmasıyla kendisinin yaptığı bir ayrımdır.

Bir önceki çağdaki duruma karşıt olarak bir sonraki çağa ilineksel görünen – ve bu geçmiş çağdan devralınan unsurlar için de geçerli- üretici güçlerin belirli bir gelişim aşamasına denk düşen bir ekonomik ilişki biçimidir. Üretici güçlerin ekonomik ilişki biçimiyle bağı, ekonomik ilişki biçiminin bireylerin uğraşısı  (işi) ya da faaliyetiyle olan bağıdır. (Bu faaliyetin temel biçimi elbette maddidir ki mental, politik, dinsel vb. tüm diğer biçimler ona bağlıdır. Maddi yaşamın çeşitli biçimlenişlerinin her biri kuşkusuz oluşturulmuş olan ihtiyaçlara bağlıdır ve bu ihtiyaçların üretimi ile karşılanması, koyun ya da köpekte bulunmayan tarihsel bir süreçtir (insana karşıtlıkla (adversus hominem) sunulan Stirner’in iflah olmaz temel argümanı), oysa mevcut biçimleriyle koyunlar ve köpekler, fakat malgré eux (kendilerine rağmen), tarihsel bir sürecin ürünleridir.) Çelişki olmadığı sürece, bireylerin birbirleriyle ekonomik ilişki kurduğu koşullar, onların bireyselliklerinin bileşeni olan koşullardır, onlara hiçbir açıdan dışsal değildir. Belirli ilişkiler içinde yaşayan bu belirli bireylerin maddi yaşamlarını ve bununla bağlantılı olan şeyleri üretebilmesini sağlayan bu koşullardır. Böylelikle bunlar, bireylerin öz-faaliyetlerinin koşullarıdır ve bu öz-faaliyet tarafından oluşturulurlar. (Marx’ın kenar notu: ekonomik ilişki biçiminin kendisinin üretilmesi). O halde, onların altında üretimde bulunduğu belirli koşul, çelişki belirmediği sürece, onların koşullanmış doğaları gerçeğine, onların tek-yanlı varlığına karşılık gelir. Bu tek yanlılık, ancak çelişki sahnede boy gösterdiğinde aşikâr olmaya başlar ve böylelikle daha sonra yaşayan bireyler için var olur. Artık, bu koşul arızi/eğreti bir pranga olarak görünür ve bunun bir pranga olduğu bilinci önceki çağa da mal edilir.

Önce öz-faaliyetin koşulları, sonra öz-faaliyetin prangaları olarak görünen bu çeşitli koşullar tarihsel evrimin tüm seyri boyunca, birbirine bağlanan ekonomik ilişki biçimlerinin dizisini oluşturur. Bu bağ, ayak bağı (pranga) haline gelmiş önceki ekonomik ilişki biçiminin yerine, daha gelişkin üretici güçlere, dolayısıyla bireylerin daha gelişmiş öz-faaliyet türüne karşılık gelen bir yenisinin geçmesinden ibarettir. Bu yeni biçim de sırası gelince ayak bağı (pranga) olmaya başlar ve yerini bir başkasına bırakır. Her bir aşamada bu koşullar üretici güçlerin eşzamanlı gelişimine tekabül ettiğinden, onların tarihi aynı zamanda her yeni nesil tarafından devralınan gelişim içindeki üretici güçlerin ve dolayısıyla bireylerin kendi güçlerinin gelişim tarihidir.

Bu evrim doğallıkla gerçekleştiğinden, yani özgürce birleşmiş bireyler tarafından oluşturulan genel bir plana bağlı olmadığından, her biri birbirinden bağımsız olarak gelişmeye başlayan ve ancak kademeli olarak birbirleriyle ilişki içerisinde giren çeşitli bölgelerden, kabilelerden, uluslardan, iş kollarından vb. ilerler. Üstelik bu evrim çok yavaş gerçekleşir; çeşitli evreler ve çıkarlar asla tam olarak aşılmaz, aksine egemen çıkarlara bağlı kalınır ve yüzyıllar boyunca bu durum izlenir. Bir ulusa ait bireyler, servet durumlarından bağımsız olarak birbirinden oldukça farklı gelişimlere sahip olur. Bir önceki çıkar, sonraki bir çıkara ait ekonomik ilişki biçimi tarafından yerinden edilmiş ekonomik ilişki biçimi, daha uzun bir süre, bireylerden bağımsız bir varlık kazanmış olan aldatıcı topluluk (devlet, hukuk) içerisinde geleneksel bir güce sahip olarak kalır. Bu güç, son çare olarak sadece bir devrimle yıkılır. Bu durum, daha genel bir toparlamayı olanaklı kılan tekil noktalar dikkate alındığında, bilincin neden bazen çağdaş ampirik ilişkilerden daha ileri/gelişmiş görünebildiğini açıklar. Öyle ki sonraki dönemin mücadelelerinde, geçmişteki teorisyenlere otorite olarak başvurmak mümkün olur.

Öte yandan, Kuzey Amerika gibi zaten gelişmiş bir tarihsel dönemle işe başlayan ülkelerde gelişim çok hızlı ilerler. Böyle ülkeler, eski ülkelerinin ekonomik ilişki biçimleri ihtiyaçlarını karşılamadığı için göçüp gelen ve orada yerleşen bireylerden başka bir doğal önkoşula sahip değildir. Böylelikle, bu ülkeler eski ülkelerin en ileri bireyleriyle ve dolayısıyla, bu bireylere karşılık gelen en ileri ekonomik ilişki biçimiyle işe başlar, hem de bu ekonomik ilişki biçiminin eski ülkelerde tesis edilmesinden önce. Sadece askeri ya da ticari üsler olmadıkları sürece, bütün sömürgelerde de durum budur. Kartaca, Yunan sömürgeleri, 11. ve 12. yüzyılda İzlanda buna örnek oluşturur. Benzer bir ilişki fetihlerde, başka bir toprakta oluşmuş olan ekonomik ilişki biçimi fethedilen ülkeye getirildiğinde ortaya çıkar. Fetihçi ülkenin evinde eski devirlerden kalan çıkarlar ve ilişkilerce hala engellenmekteyse de, burada eksiksiz olarak ve engelle karşılaşmadan kurulabilir ve fetihçilerin kalıcı iktidarını güvenceye almak için kurulmak zorundadır (Norman fethinden sonra kusursuz bir feodal organizasyona kavuşan İngiltere ve Napoli).

[Toplumsal Devrimin Temeli olarak Üretici Güçler ile Ekonomik İlişki Biçimi arasındaki Çelişki]

Üretici güçler ile ekonomik ilişki biçimi arasındaki çelişki, daha önce gördüğümüz gibi, şimdiye kadarki tarihte temeli tehlikeye atmaksızın birçok kez oluşmuş, her seferinde zorunlulukla bir devrim olarak patlak vermiş, aynı zamanda bütün kapsamıyla çatışmalar, çeşitli sınıfların çatışmaları, bilincin çelişmesi, fikir çatışması vb., politik  çekişme vb. gibi çeşitli ikincil biçimler almıştır. Dar bir bakış açısından hareketle bu ikincil biçimlerden biri yalıtılabilir ve bu devrimlerin temeli olarak görülebilir. Bunu yapmak, devrimleri başlatan bireylerin, kendi eylemleri hakkında kültür düzeyleriyle ve içinde bulundukları tarihsel gelişim aşamasıyla uyumlu illüzyonları olduğundan, bir o kadar kolaydır.

Böylelikle bizim bakış açımıza göre, tarihteki tüm çatışmalar, üretici güçler ile ekonomik ilişki biçimi arasındaki çelişkiden kaynaklanır. Bu arada, bir ülkede çatışmalara yol açması için bu çelişkinin mutlaka o ülkede son sınırına ulaşmış olması gerekmez. Uluslar arası ekonomik ilişkinin genişlemesinin getirdiği ileri sanayi ülkeleri arasındaki rekabet, sanayi bakımdan geride bulunan ülkelerde benzer bir çelişkiyi oluşturmaya yeterlidir (örneğin, Almanya’daki gizli proletaryanın İngiliz sanayisinin rekabeti tarafından görünür kılınması).