Yeni Başlayanlar İçin Kapital: Özet

MAR

Mike Wayne'in Yeni Başlayanlar İçin Kapital adlı eserinden yapılan bu özet, Karl Marx'ın kapitalizm eleştirisinin temel kavramlarını ve ana temalarını okura tanıtmakta ve kapitalist sistemin işleyişini, çelişkilerini ve potansiyel geleceğini derinlemesine incelemektedir. Aşağıda bu kitaptaki ana temalar, önemli fikirler ve olgular detaylı bir şekilde sunulmuştur.

Yazar Hakkında: Mike Wayne, Brunel Üniversitesi (İngiltere) Film ve Televizyon Bölümünde öğretim üyesi olup, Marksizm ve Medya Araştırmaları gibi eserlerin yazarıdır. Marx's Das Kapital For Beginners (2012) adlı eseri, Karl Marx'ın Kapital’ini yeni başlayanlar için anlaşılır kılmayı amaçlamaktadır.

Ana Temalar ve Önemli Fikirler:

1. Kapitalizmin Temel Eleştirisi ve Analiz Yöntemi:

• Marx'ın Kapital’i, belirli bir kapitalizm örneği yerine, kapitalizmi "kapitalizm yapan temel özellikleri" saptamak üzere soyut ve genel bir çözümleme sunar. Bu, eseri zor okunur kılarken, aynı zamanda "hepimizin benimsediği ve çevremizdeki kurumların durmadan onayladığı sezgilerimize bir hayli ters düşen bir okumadır."
• Kitap sadece bir "iktisat" eseri değil, aynı zamanda siyaset, tarih, sosyoloji, felsefe ve hatta edebiyatı kapsayan çok disiplinli bir çalışmadır. Marx, paranın doğasını açıklamak için Shakespeare, Goethe, Balzac gibi yazarlardan alıntılar yapar.
• Marx'ın inceleme yöntemi "içkin eleştiri"dir. Basit bir kavramdan (meta gibi) yola çıkarak karmaşık kavram ağlarını açığa çıkarır, kavramların içindeki ve aralarındaki çelişkileri bulur. Bu yöntem, "kapitalizm eleştirisine kendi iktisadi, siyasi ve ahlaki ölçülerini gelişigüzel uygulamasına dayanmaz. Tam tersine, Marx işini bitirdiğinde konusunu (kapitalizmi) içeriden açıklamış olur."

2. Meta ve İkili Niteliği (Kullanım Değeri ve Mübadele Değeri):

• Marx, kapitalizmin eleştirisine günlük bir nesne olan meta ile başlar. Meta, "alınıp satılan ya da eşit değerde olduğu düşünülen başka bir şeyle mübadele (değiş-tokuş) edilen bir şeydir."
• Her metanın iki yüzü vardır: "Bir kullanım değeri, bir de mübadele değeri." Kullanım değeri, metanın insanlara yararlı olma özelliğidir ve fiziksel yapısıyla ilişkilidir. Mübadele değeri ise metanın fiyatı olarak kendini gösterir ve diğer metalarla değiştirilebildiği değeri ifade eder.
• "Marx'ın çözümlemesi aslında, çağdaş kapitalizmde kullanım değeri ile mübadele değerinin birbiriyle savaş halinde olduğunu gösterir." Kullanım değeri nitel iken, mübadele değeri niceldir.
• Para, saf mübadele değeridir; "metanın, yalnız parasal değeri cinsinden ifadesidir. Başka bir deyişle, metanın yalnız mübadele değeri yüzüdür." Para, nesnelerin özünü, bireyselliğini ve özgül değerini silip atmıştır.

3. Emek Gücü ve Soyut Emek:

• Metaların değerini veren şey, Marx'a göre "insanın metanın içinde cisimleşmiş emek gücüdür."
• İnsan emeği, kullanım değerleri üretirken aynı zamanda "soyutlanma" içine girer ve bu "soyut insan emeği metalardaki değeri üretir." Kapitalizmde, çok farklı metaları denklikler olarak ölçülebilir hale getirebilen, farklı somut biçimlerden arındırılmış, eşit insan emeğidir.
• Emek gücünün kökenleri doğa ve insan emeğindedir. İnsan emeği, hayvanlardan farklı olarak yaratıcılık ve düş gücüyle yönlendirilir, bu da "insanlık tarihinin, doğa tarihinden farklı olabilmesini sağlar."

4. Dolaşım ve Artık Değerin Kökeni:

• Marx iki farklı dolaşım döngüsünü karşılaştırır:
• M - P - M (Meta - Para - Meta) Döngüsü: Çoğu insanın içinde yer aldığı bu döngü, bir metadan (emek gücü gibi) başlayıp başka bir meta (palto gibi) ile sona erer. Amacı insan ihtiyaçlarının karşılanmasıdır (tüketim).
• P - M - P+ (Para - Meta - Daha Fazla Para) Döngüsü: Sermayenin döngüsüdür. Parayla başlar ve daha çok parayla (P+) sona erer. Amacı "başlangıçtaki miktarı arttırmak"tır. Bu döngü "sınır tanımaz" ve "ahlaki sınırları da yoktur."
• "Sermayeyi sermaye yapan P'nin P+'ya çıkmasıdır." Bu fazladan para ya da değer "artık değer"dir ve bunun kaynağı, Marx'a göre, emek gücünün kendisidir.
• "Emek gücünün değeri ile emek gücünün emek süreci sırasında yarattığı değer birbirlerinden tamamen farklı büyüklüklerdir." Kapitalist, emek gücünün satın alma bedelinden daha fazla değer üretme yeteneğinden yararlanır. Bu fark "Artık Emek-Zaman" ve "Artık Değer" olarak adlandırılır.
• Feodalizmde köylülerin bey için çalıştığı "artık emek" açıkça görünürken, kapitalizmde "işgünü içinde, Artık Emek-Zaman süresi başlıyor diye işçiyi uyaran bir zil çalmadığından, işçinin zamanının çalınıp zenginlik üretilmesi gözden kaçar."

5. Kapitalist Sistemde Çalışma ve Sömürü:

• Emek gücünün metaya dönüşmesi, kapitalist ve işçi arasında bir çatışma yaratır. İşçi, kendi emek gücünün satıcısı olarak hak iddia ederken, kapitalist, satın aldığı emek gücünü mümkün olduğunca uzun çalıştırmak ister. Bu çatışmada "eşit haklar arasında son sözü kuvvet söyler."
• Kapitalist üretim, "emek gücünün yaşam süresini kısaltarak" artık değer elde etme eğilimindedir, "tıpkı açgözlü bir çiftçinin daha fazla ürün almak için toprağın verimliliğini sömürmesi örneğinde olduğu gibi."
• Marx, "mutlak artık değer üretimi"ni (iş gününü uzatarak) ve "göreli artık değer üretimi"ni (iş yoğunluğunu artırarak veya verimliliği yükselterek) analiz eder.
• Teknolojik gelişmeler, emek-zamanı kısaltarak bir metanın üretimini hızlandırır, ancak bu işçiye daha fazla boş zaman kazandırmaz; aksine, "yaptıklarımızın daha büyük bir bölümünün artık emek-zaman olarak gerçekleşmesidir."
• Sermayenin "değişmez sermaye" (binalar, makineler, hammaddeler) ve "değişir sermaye" (insan emek gücü) olarak iki ana türü vardır. Sadece değişir sermaye yeni değer yaratabilirken, değişmez sermaye sadece mevcut değeri ürüne aktarır.

6. Yeniden Üretim ve Krizler:

• Kapitalizmin kendini yeniden üretebilmesi için işçinin emek piyasasına bağımlılığının yeniden üretilmesi gerekir. Tarihsel olarak bu, köylülerin topraklarından koparılmasıyla sağlanmıştır ve bu süreç "insanlık tarihine kandan ve ateşten harflerle yazılmıştır."
• Kapitalizm, işçilerin para biriktirip emek güçlerini satmaya mahkûm olmaktan kurtulmalarını engelleyecek düzeyde düşük ücretler ödeme eğilimindedir. "İşçi kendisini kapitaliste satmadan önce de sermayeye aittir."
• Marx iki temel kriz kuramı geliştirir:
• Aşırı Üretim Kuramı: Kapitalizm, kitle tüketiminin emecek gücünden fazlasını üretme eğilimindedir. Bu, "krizlerin nihai nedeni her zaman kitlelerin yoksulluğu ve sınırlanmış tüketimidir." Üretim gücünün artışı ile tüketimin kısıtlılığı arasındaki çelişki krize yol açar.
• Kar Oranının Düşme Eğilimi Kuramı: Teknolojik gelişmeler verimliliği artırırken, emek gücüne oranla değişmez sermayenin (makineler) maliyeti artar. Canlı emek, yeni değerin tek kaynağı olduğundan, bu durum kar oranları üzerinde uzun vadeli bir aşağı doğru baskı yaratır. Marx, bu eğilimin "mutlak kar kitlesinin büyüme olasılığını engellemeyeceği"ni belirtir, ancak "kar oranı, Marx'ın deyimiyle 'mahmuz' niteliği taşır." Bu düşüş, yatırım isteğini azaltır ve ekonomik durgunluğa yol açar.
• Krizler, "var olan çelişkilerin vahşi, parasal çözümlerinden, bozulmuş dengeyi şimdilik yeniden kuran şiddetli patlamalardan başka bir şey değildir." ve "kapitalistler arasında da kazananlar ve kaybedenler yaratma eğilimindedir." Bu süreç, sermayenin merkezileşmesini ve yoğunlaşmasını hızlandırır.

7. Meta Fetişizmi ve İdeoloji:

• Meta fetişizmi, Marx'ın din dünyasındaki fetişizme benzeterek açıkladığı bir kavramdır. Kapitalizmde, "insan elinin ürünleri olan metalar dünyasında da böyledir. Emek ürünleri metalar olarak üretilmeye başlar başlamaz onlara yapışan ve dolayısıyla da meta üretiminden ayrılmaz olan bu şeye fetişizm diyorum."
• Fetişizm, şeylerin (para, sermaye, meta, fiyat, değer vb.) insanlar üzerinde "kendi başlarına bir yaşama geçmesi", "irademizden bağımsız" ve "bir doğa gücü gibi" görünmesi anlamına gelir. Bu, kapitalizmin yarattığı toplumsal ilişkilerin denetimimiz dışında algılanmasından kaynaklanır.
• Meta fetişizmi, kapitalist sistemin özgürlük, eşitlik ve bireysellik gibi ideallerini piyasa mübadelelerinin görünürdeki eşitliğine dayandırarak gerçek sömürü ve eşitsizlikleri gizler.
• Egemen sınıfın fikirleri (ideolojisi), toplumun maddi gücünü yöneten sınıfın fikirleridir. Bu fikirler, "hâkim maddi ilişkilerin ideal ifadesinden daha öte bir şey değildir." Eğitim sistemi, medya, din ve siyasal sistem gibi kurumlar, bu ideolojiyi üretir ve yayar.
• Antonio Gramsci, aydınların ve sivil toplum ile devletin, "büyük halk yığınlarının 'kendiliğinden' razı olması"nı sağlayarak hegemonyayı nasıl tesis ettiklerini açıklamıştır. Bu rıza, zorlamadan çok, "gönüllerin ve akılların kazanılması için verilen acımasız savaşın sonucudur."

8. Kapitalizm Sonrası Toplum:

• Marx, kapitalizm sonrası bir topluma dair ayrıntılı bir "yemek tarifi" vermese de eleştirilerinden bazı ilkeler çıkarılabilir.
• Kapitalizmin devasa üretici güçleri geliştirdiğini kabul eden Marx, tam da bu başarıların "kapitalizmin tarihsel sonunu hem gerekli hem olası kılar." Gerekli kılar çünkü kapitalizmin toplumsal ilişkileri, bu olasılıkları (ihtiyaçların, yoksulluğun, açlığın, eşitsizliğin ortadan kaldırılması) engeller.
• Sosyalizm, "gerekli emek ile artık emek arasındaki ayrımı kaldırmak" anlamına gelir. Artık değer gibi bir şey olamaz, çünkü "bütün emek, işçilerin gerek duyup talep ettikleri şeylere dönüşür."
• Yeni toplumda, zenginliğin ölçütü emek-zaman değil, "çalışmadan arta kalan kullanılabilir zaman" olacaktır.
• Üretim araçları "yeniden insanların kontrolüne" verilecektir. "Bütün üretim üreticilerin özgür birliklerince örgütlenecektir." Bu da üretimin kolektif katılıma ve demokratik denetime tabi olmasını gerektirir.
• Marx, kapitalizmin kendi çelişkileri içinde çökeceğini ve yerini daha yüksek bir toplumsal üretim aşamasına bırakacağını savunur. Bu dönüşüm, "hayali ya da dışsal umut kaynaklarında değil, kapitalizmin kendisi"nde temellenir.