Enerji ve iklim sorunu

Mahmut Boyuneğmez

Biz komünist dünya toplumunda “enerji yoksulluğu”nu gideren, artan nüfus ve gelişen teknolojinin ihtiyaçlarını karşılayan bir iktisadi büyümeye yetecek enerji üretiminin gerçekleştirileceğini, kapitalist dünyanın silah, sigorta, reklam ve moda gibi ekonomik dallarındaki yatırımlarının tasfiye edilerek, enerji kullanımında tasarrufa gidileceğini düşünüyoruz. Bize göre rüzgâr, güneş, hidrolik enerji, biyogaz ve diğer yenilenebilir enerji türlerinin yanı sıra nükleer enerji, kapitalist dünyanın tükenmekte olan fosil yakıtlarının yerini alacaktır. Ayrıca sanayi öncesi döneme göre 1,5/2⁰C’nin altında küresel atmosferik sıcaklık artışı hedefini tutturmak için de fosil yakıtların enerji üretimindeki kullanımının hızla azaltılması ve yerine bahsi geçen enerjilerin kullanımı gereklidir. Biz nükleer enerjiyi iklim krizinin çözümünde kullanılması gereken alternatif enerji türlerinden biri olarak görüyoruz. Onu güzellemiyoruz, fakat ekoloji hareketinin ve sosyalistlerin önemli bir bölümünün nükleer enerjiyi karaladığını gözlüyoruz. Öyleyse sorunu analiz etmemiz ve hakikate ulaşmamız gerekiyor.

Dünya enerji üretimi ve tüketiminin durumu

2023 yılında küresel kömür üretimi şimdiye kadarki en yüksek seviye olan 179 EJ (exajoule)’e ulaşmıştır. 196 EJ'ye karşılık gelen kömür tüketimi, yüzde 32'lik oranla enerji tüketim sıralamasında başı çekmektedir. Kömür kapitalist dünyanın önemli bir enerji kaynağı durumundadır. Küresel kömür tüketimi artmaya devam etmektedir. 2023 yılında kömür tüketiminde 2022’ye göre yüzde 1,6’lik bir artış yaşanmış olup, bu artış on yıllık ortalama artış oranına göre yedi kat daha yüksek düzeyde gerçekleşmiştir. Çin dünya kömür tüketiminin yüzde 56’sını gerçekleştirmektedir. Hindistan ise Avrupa ve Kuzey Amerika’nın toplam kömür tüketiminden daha fazla kömür tüketir duruma gelmiştir. Avrupa ve Kuzey Amerika'da kömür tüketimi 10 EJ'ün altına düşmüştür ve son 10 yılda sürekli düşüş göstermektedir.

2023 yılında sıvılaştırılmış doğal gaz arzı yaklaşık yüzde 2 (10 milyar metreküp) artarak 549 milyar metreküpe ulaşmıştır. Doğal gazda ABD en büyük üretici olmaya devam etmekte ve dünya arzının yaklaşık dörtte birini sağlamaktadır. Küresel doğal gaz talebi 2023'te 1 milyar metreküp artmıştır. Doğal gazın küresel fosil yakıt tüketimindeki payı yüzde 29 civarındadır. Doğal gaz 164 EJ ile dünya enerji tüketiminin yüzde 26'lık kısmını oluşturmaktadır.

Küresel petrol üretimi 2,1 milyon varil/gün artarak 2023'te 96 milyon varil/gün ile rekor seviyeye ulaşmıştır. En büyük üretici olan ABD, 2023 yılında petrol üretiminde yüzde 8'in üzerinde artış kaydetmiştir. Toplamda OPEC+ dışı ülkelerin petrol üretimi küresel artan talep büyümesini yüzde 20 oranında aşmıştır. 2022 yılında petrol ve biyoyakıt ürünlerinin tüketimi ilk kez günlük 100 milyon varili aşmıştır. 2023 yılında ise, tek başına petrol ürünleri tüketimi bu seviyeyi aşmıştır. 144 EJ ile toplam enerji tüketiminin yüzde 23'ünü oluşturan petrol, özellikle ulaşım sektöründe kritik bir enerji kaynağıdır.

2023 yılında dünyada fosil yakıt tüketiminin toplam enerji tüketimi içindeki payı yüzde 81,5’tir. 40 EJ düzeyinde olan ve tüketilen enerjinin yüzde 6'sını sağlayan hidroelektrik enerji, yenilenebilir enerjinin hayati bir bileşenidir. Hidrolik enerji dışında kalan güneş, rüzgâr ve biyoenerji de dahil olmak üzere diğer yenilenebilir kaynaklar toplamda yüzde 8'lik bir tüketim payına sahip olup, bu pay 51 EJ'lük bir düzeydedir. 2023 yılında hidroelektrik dahil yenilenebilir enerji kaynaklarının toplam birincil enerji tüketimindeki payı bir önceki yıla göre yüzde 0,4'lük bir artışla yüzde 14,6'ya ulaşmıştır. Nükleer ile birlikte toplam enerji tüketiminin yüzde 18'inden fazlasını temsil etmektedirler. 25 EJ ile dünya enerji tüketiminde yüzde 4'lük bir paya sahip olan nükleer enerji, istikrarlı ve düşük karbonlu enerji arzı sağlamaktadır.

Küresel elektrik üretimi 2023 yılında yüzde 2,5 artarak 29.925 TWh (terawatt-saat)'e ulaşmıştır. Dünya elektrik üretiminde yüzde 35’lik payla kömür baskın yakıttır. Doğal gazın payı ise yüzde 23’tür. Petrolün dünya elektrik üretimdeki yeri yüzde 2’nin biraz üzerindedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının toplam elektrik üretimindeki payı yüzde 29’dan yüzde 30’a yükselmiştir. Nükleerin payı ise yüzde 9 civarında sabit kalmıştır. Nükleer santrallerin sayısı Çin'de yeni inşa edilen reaktörler, Fransa’da nükleer bazı santrallerin hizmete geri dönüşü, Japonya ve Almanya'nın santralleri kapatılmasıyla dengelenmiş durumdadır.

Güneş ve rüzgâr enerjisi kapasitesi 2023 yılında hızla artmaya devam ederek bir önceki yılın 276 GW (gigawatt)'lık rekorunu yaklaşık 186 GW aşmıştır ki bu yüzde 67'lik bir artış anlamına gelmektedir. Bu artışın dörtte biri kapasitesini yüzde 75 artıran Çin’den gelmiştir. Avrupa’daki güneş enerjisi kapasitesinde yüzde 16 artış yaşanmıştır. Rüzgâr enerjisinde kapasite artışlarının yaklaşık yüzde 66'sı Çin'den gelmiştir. Çin’in rüzgâr enerjisinde toplam kurulu kapasitesi şu anda Kuzey Amerika ve Avrupa'nın toplamına eşittir.

Küresel biyoyakıt üretimi 2023'te yüzde 8'in üzerinde artmıştır. ABD, Brezilya ve Avrupa yaklaşık olarak küresel biyoyakıt tüketiminin dörtte üçünü gerçekleştirmektedir.

Dünya enerji üretimi (Exajoule (EJ), bir kentilyon (10¹⁸) joule)

Bolluk içinde yoksulluk

Kapitalist dünyada enerji üretimi ve tüketimi artıyor olsa da günümüzde en az 1,18 milyar insanın elektriğe erişimi yoktur. Resmi verilere göre ise bu sayı 733 milyon civarındadır. Yine Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre, her yıl 3,2 milyon insan, elektriksizlikten kaynaklanan kötü koşulların yarattığı hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirmektedir. Yani insanlığın önemli bir bölümü ileri teknolojilere rağmen temel ihtiyaçlardan biri olan elektrikten yoksun yaşamaktadır. Bu durum "enerji yoksulluğu" olarak adlandırılmakta ve üretici güçlerin içerisinde bulunduğu çelişkili toplumsal ilişkileri yansıtmaktadır. Enerji üretimi kapitalist dünyada sermayenin ihtiyaçları/kâr elde etme mekanizmaları için yapıldığından, kaynakların insanlığın ihtiyaçları için kullanılması durumunda enerji üretiminde tasarruf olacağı açıktır. Biyogaz, rüzgâr ve güneş enerjisi, hidrolik ile nükleer enerji vd… Enerji üretiminde aslında kaynaklar çeşitli, üstelik insanların ihtiyaçları liberallerin iddiasının aksine sınırlıdır.

Fosil yakıtlar tükenirken

Fosil yakıt kaynaklarının oluşumu milyonlarca yıl sürmektedir ve bu kaynaklar bitimlidir. Fosil yakıtların küresel tüketimi tarihin en yüksek noktasındadır ve belirttiğimiz gibi dünyadaki birincil enerji tüketiminin yaklaşık yüzde 80'ini oluşturmaktadır. ABD Enerji Bilgi İdaresi, küresel enerji talebinin kapitalizm koşullarında 2050 yılına kadar yüzde 57'ye varan oranda artacağını belirtmektedir. Çin ve Hindistan gibi ülkeler enerji tüketiminde büyük ölçüde kömüre dayanmaktadır.

Çin’in toplam enerji kaynakları

Kanıtlanmış petrol rezervleri küresel olarak yaklaşık 1,65 trilyon varildir ve mevcut tüketim oranlarına göre yaklaşık 40 ila 50 yıl yetebilecektir. Kömürün bilinen rezervleri yaklaşık 130 yıla kadar yetebilirken, doğal gaz rezervleri mevcut talep senaryoları altında arzı yaklaşık 50 ila 60 yıl uzatabilecektir.

Dünya fosil yakıt rezervlerinin ömrü

İklim krizi ve küresel atmosfer sıcaklığının 1,5/2⁰C’yi geçmesi sonucu oluşacak felaketler, kapitalist devletlerin/politikacıların ve bizzat tekellerin görme alanına girmemektedir. Fosil yakıtların mevcut tüketim düzeyi sabit kaldığında bile 50-130 yılda tükenecek oluşu sermaye birikimini sekteye uğratacağından, üstelik bugünden yenilenebilir enerji üretimi sermaye birikiminin ve artık-değer üretiminin gerçekleştiği bir alan olduğundan, kapitalistler ve politikacılar fosil enerji kaynaklarının tükenecek olması sorununu çözmeye çalışmaktadır. Başka bir deyişle kapitalist dünyada yenilenebilir enerjideki artış doğayla uyum sağlama amacını taşımamaktadır. Yenilenebilir enerjilerden elektrik üretiminin payının yüzde 30’a ulaşmış olmasının ve elektrikli otomobillerin tüm otomobil satışlarının yüzde 20-25’ini oluşturur duruma gelmiş bulunmasının nedeni çevreci duyarlılıklar değil, kâr arayışıdır.

Küresel ısınmanın nedeni olarak sera gazları

Sera gazı emisyonları iklim değişikliğinin nedenidir. Sera gazları şunlardır:

• Karbondioksit (CO₂)
• Metan (CH₄)
• Azot oksit (N₂O)
• Hidroflorokarbonlar (HFC'ler)
• Perflorokarbonlar (PFC'ler)
• Sülfür hekzaflorür (SF₆)

İklim değişikliği üzerinde en etkili sera gazı karbondioksittir (CO₂). Atmosferde CO₂ fazla oluşu dünyanın ısınmasına neden olmaktadır. Fosil yakıtların kullanımı CO₂ üretmektedir. Bir kısaltma olan “ppm” (parts per million) “milyon başına parçacık” demek olup havanın bir milyon parçacığında kaç CO₂ molekülünün olduğunu belirtir. Örneğin Ekim 2023’te atmosferde 422,17 ppm CO₂ bulunmaktaydı. Bilim insanları atmosferik CO₂ düzeyinin 350 ppm'in altında olmasının sağlıklı olacağını belirtmektedir. Bu nedenle fosil yakıt kullanımında azalmaya gitmek gerekmektedir.

Atmosferdeki ppm CO₂

Karada ve okyanusta karbonu atmosferden uzaklaştıran süreçlerin 2011-2020 on yılında her yıl salınan CO₂’nin yaklaşık yarısını emdiği tahmin edilmektedir. Atmosfere doğal süreçlerin toplayabileceğinden daha fazla CO₂ salındığı için, atmosferdeki toplam CO₂ miktarı her yıl artmaktadır. 1960'larda atmosferik CO2’nin küresel artış hızı yılda yaklaşık 0,8± 0,1 ppm’di. Sonraki yarım yüzyıl boyunca, yıllık artış hızı üç katına çıkarak 2010'larda yılda 2,4 ppm'e ulaştı. Atmosferik CO2’nin son 60 yıldaki yıllık artış hızı, 11.000-17.000 yıl önceki son buzul çağının sonunda meydana gelene benzer önceki doğal artışlardan yaklaşık 100 kat daha hızlıdır.

Atmosferdeki CO₂ miktarı (mavi çizgi), Sanayi Devrimi'nin başladığı 1750 yılından bu yana insan emisyonları (gri çizgi) ile birlikte artmıştır. Emisyonlar 20. yüzyılın ortalarında yılda yaklaşık 5 gigatona (bir gigaton bir milyar metrik tondur) kadar yavaşça yükselmiş, yüzyılın sonunda ise yılda 35 milyar tonun üzerine fırlamıştır.

Oksijen veya nitrojenin (atmosferimizin çoğunu oluşturur) aksine, sera gazları Dünya yüzeyinden yayılan ısıyı emer ve Dünya yüzeyine geri dönmek de dahil olmak üzere her yöne doğru yeniden yayar. CO₂ olmasaydı, Dünya'nın doğal sera etkisi ortalama küresel yüzey sıcaklığını donma noktasının üzerinde tutamayacak kadar zayıf olurdu. İnsanlar atmosfere daha fazla CO₂ ekleyerek doğal sera etkisini güçlendirmekte ve küresel sıcaklığın yükselmesine neden olmaktadır. 2021 yılında CO₂ tek başına, insan üretimi tüm sera gazlarının toplam ısıtma etkisinin yaklaşık üçte ikisinden sorumluydu.

CO2’in Dünya için önemli olmasının bir başka nedeni okyanusta çözünmesidir. Su molekülleriyle tepkimeye girerek karbonik asit üretir ve okyanusun pH'ını düşürür (asitliğini yükseltir). Sanayi Devrimi'nin başlangıcından bu yana okyanus yüzey sularının pH değeri 8,21'den 8,10'a düşmüştür. pH'daki bu düşüşe okyanus asitlenmesi denir.

Enerji kaynaklı sera gazı emisyonları 2023 yılında ilk kez 40 Gt CO₂ (gigaton CO₂, giga=milyar) seviyesini aşmıştır. CO₂ salınımında başı çeken sektörler elektrik üretimi, ulaşım ve endüstridir.

CO₂ salınımının iktisadi sektörlere dağılımı

Atmosfere CO₂ salınımı nasıl azaltılabilir?

Enerjiyle ilgili CO₂ emisyonlarının yüzde 40'ından fazlası elektrik üretimi için fosil yakıtların yakılmasından kaynaklanmaktadır. Tüm elektrik üretim teknolojileri, yaşam döngülerinin bir noktasında atmosfere sera gazı yayar. Nükleer santrallerde gerçekleşen nükleer fisyon CO₂ üretmez. Hem nükleer hem de yenilenebilir enerji üretimi için emisyonlar, örneğin tesisin inşası sırasında dolaylı olarak üretilmektedir. Yaşam döngüsü boyunca nükleer santraller, elektrik birimi başına rüzgarla yaklaşık aynı miktarda CO₂ eşdeğeri, güneş enerjisinin ise yaklaşık üçte biri kadar CO₂ eşdeğeri emisyon üretir.

Farklı elektrik jeneratörleri için ortalama yaşam döngüsü boyunca üretilen karbondioksit eşdeğeri emisyonlar

Resimde görüldüğü gibi kömür, kömürle birlikte ortak yakılan biyokütle, doğal gaz ve biyokütlenin elektrik enerjisi üretiminde kullanılması hızla azaltılır ve yerine yenilenebilir enerji kaynakları ile nükleer enerji kullanılırsa, atmosfere salınan CO₂ eşdeğeri emisyonlarda çok büyük bir azalma gerçekleşecektir. Fakat kapitalist dünya fosil yakıtlara göbekten bağlı olup, artık-değer üretimine bağımlıdır. Bu “göbek bağının” kendiliğinden kesilmesi olanaklı değildir.

Ulaşım, küresel CO₂ emisyonlarının yaklaşık beşte birini oluşturmaktadır; sadece enerjiden kaynaklanan CO₂ emisyonları dikkate alınırsa bu oran yüzde 24'tür. Karayolu seyahati, ulaşım emisyonlarının dörtte üçünü oluşturmaktadır. Bunun yüzde 45,1'i yolcu araçlarından (otomobiller ve otobüsler) kaynaklanmaktadır. Diğer yüzde 29,4'lük kısım ise yük taşıyan kamyonlardan kaynaklanmaktadır. Tüm ulaştırma sektörü toplam emisyonların yüzde 21'ini oluşturduğuna ve karayolu taşımacılığı ulaştırma emisyonlarının dörtte üçünü oluşturduğuna göre, karayolu taşımacılığı toplam CO₂ emisyonlarının yüzde 15'ini oluşturmaktadır. Havacılık ulaştırma emisyonlarının yüzde 11,6'sını oluşturmaktadır. Her yıl bir milyar tondan biraz daha az CO₂ yaymaktadır ki bu toplam küresel emisyonların yaklaşık yüzde 2,5'idir. Uluslararası deniz taşımacılığı da yüzde 10,6 ile benzer bir katkıda bulunmaktadır. Başka bir ifadeyle küresel emisyonların yaklaşık yüzde 5’i hava ve deniz taşımacılığından kaynaklanmaktadır. Demiryolu seyahati ve yük taşımacılığı ise ulaşım emisyonlarının sadece yüzde 1'ini oluşturmakta, çok az emisyon yaymaktadır. Diğer taşımacılık (esas olarak su, petrol ve gaz gibi maddelerin boru hatlarıyla taşınması) yüzde 2,2'den sorumludur.

Küresel ulaşım kaynaklı CO₂ emisyonları

Görüldüğü üzere tüm CO₂ emisyonlarının yüzde 15’ini, ulaşım kaynaklı CO₂ emisyonlarının yaklaşık yüzde 75’ini sağlayan karayolu ulaşımı hızlıca azaltılıp, yerine demiryolu ulaşımında artışa gidilmesi ulaşım kaynaklı CO₂ emisyonlarının azaltılması için gereklidir.

Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), Enerji Teknolojisi Perspektifleri raporunda, 2070 yılına kadar kapitalist dünyada küresel taşımacılığın (yolcu kilometresi olarak ölçülen) iki katına çıkmasını, otomobil sahipliği oranlarının yüzde 60 artmasını, yolcu ve yük havacılığına olan talebin üç katına çıkmasını beklemektedir. Bunun anlamı kapitalist dünyada taşımacılık emisyonlarında büyük bir artışın yaşanacağıdır. Bu tarihe kadar dünya komünist toplumu kurulmuş olursa bu savurganlığa son verilip, demiryolu ulaşımının atılım yapması sağlanacak, özel otomobillerin kullanımı çok büyük oranda azalacak, hidrojen ile elektrikli bataryalarla çalışan sayısı sınırlı binek otomobiller dışında fosil yakıt kullanan araba kalmayacak, toplu taşıma başat ulaşım tarzı haline gelecek, uçak ve gemi yoluyla ulaşım çok yönlü turizm ve zorunlu yük taşımacılığı için seferlerle sınırlandırılacak, helikopterler yalnızca hava ambulansları ve yangın söndürme araçları olarak kullanılacaktır. Havacılık ve deniz taşımacılığı, ayrıca büyük oranda azaltılmış uzun mesafeli karayolu taşımacılığı (büyük kamyonlar) kaynaklı CO₂ emisyonlarının ortadan kaldırılması zor görünmektedir. Çünkü yakıt olarak hidrojen veya bataryaların uçakları, gemileri ve büyük kamyonları çalıştırma potansiyeli, gereken menzil ve güçle sınırlıdır; bataryaların veya hidrojen yakıt tanklarının boyutu ve ağırlığı, mevcut yanmalı motorlardan çok daha büyük ve ağır olacaktır.

Endüstriyel emisyonlara geldi sıra. Aşağıdaki resim kapitalist dünyada sektörlere göre CO₂ emisyonunu yansıtmaktadır.

Sektörlere göre CO₂ emisyonlarının dağılımı

Endüstriyel yanma kaynaklı CO₂ emisyonları tüm CO₂ emisyonlarının yüzde 16,42’sini oluşturmaktadır. Gelişmiş kapitalist ülkelerde endüstriyel filoların, süreçlerin ve alanların elektrifikasyonuna gidilmesi yönünde bir eğilim bulunmaktadır. Bunun nedeni verimlilik ve kâr artışı sağlamaktır. Gıda işleme, kâğıt hamuru ve kâğıt yapımı ile kimyasal, çelik ve çimento üretimi gibi faaliyetlerde elektrifikasyon potansiyeli çok büyüktür. Mevcut teknolojiler bugün işlemlerin yüzde 60'ını elektrikli hale getirebilirken, 2035 yılına kadar teknolojideki gelişmelerle bu potansiyelin yüzde 90'a çıkması umut edilmektedir. Kapitalist üretim ilişkileri sanayide elektrifikasyonun artışını getiriyor olsa da bunun tüm dünyaya yayılması eşitsizlikler gösterecek ve eşzamanlı olmayacaktır. Oysa bugün komünist dünya toplumunda yaşanıyor olsaydı, endüstride elektrifikasyon süratle ve tüm iktisadi dallarda dünya üzerine yayılmış bir ölçekte gerçekleştirilebilirdi. Bu elektrifikasyonun gerektirdiği elektrik enerjisi üretimi ise yenilenebilir enerji kaynakları yanı sıra nükleer santrallerden sağlanırdı. Böylelikle atmosfere salınan CO₂ miktarında bu yolla da bir azalma oluşturulurdu.

Rüzgâr ve güneş enerjisi iklim krizini çözebilir mi ve yüzde 100 yenilenebilir enerjiyle dünyanın enerji ihtiyacı karşılanabilir mi?

2023 yılında dünya enerji tüketimi 183,23 terawatt-saat düzeyinde bulunmaktadır. Bunun güneş, rüzgâr ve diğer yenilenebilir kaynaklardan oluşan kısmı yüzde 8,2 düzeyindedir. Hidroelektrik enerjisi de eklendiğinde tüm yenilenebilir enerjilerin enerji tüketiminde 14,6’lık bir payı oluşturduğu görülmektedir.

Dünya enerji tüketimi

2011 yılında hakemli bir dergi olan Energy Policy, Stanford Üniversitesi'nden Mark Z. Jacobson ve Mark A. Delucchi'nin enerji tedarik karışımını değiştirme ve "tüm küresel enerjiyi rüzgâr, su ve güneş enerjisiyle sağlama" hakkında iki makalesini yayınlamıştır. Makaleler, güvenli ve temiz seçenekler olan rüzgâr, su ve güneş ışığından (RSG) elektrik gücü, ulaşım ve ısıtma/soğutma için dünya çapında enerji sağlamanın uygulanabilirliğini analiz etmiştir. Yazarlar 3.800.000 adet 5 MW rüzgâr türbini, 5350 adet 100 MW jeotermal enerji santrali ve 270 adet yeni 1300 MW hidroelektrik enerji santraline ihtiyaç duyulacağını tahmin etmiştir. Güneş enerjisi açısından, ek olarak 49.000 adet 300 MW yoğunlaştırılmış güneş santrali, 40.000 adet 300 MW güneş fotovoltaik santrali ve 1,7 milyar adet 3 kW çatı fotovoltaik sistemine ihtiyaç duyulacağını belirtmişlerdir. Üstelik bu kadar kapsamlı bir RSG altyapısı, dünya güç talebini yüzde 30 oranında azaltabilir görünmektedir. Yazarlar, 2030 yılına kadar tüm yeni enerjiyi RSG ile üretmeyi ve mevcut enerji tedarik düzenlemelerini 2050 yılına kadar değiştirmeyi savunmuştur. Yenilenebilir enerji planını uygulamadaki engellerin temel olarak sosyal ve politik olduğunu, teknolojik veya ekonomik olmadığını savunmuşlardır. Böyle bir RSG sistemiyle enerji maliyetlerinin, günümüzün enerji maliyetlerine benzer olması gerektiğini belirtmişlerdir.

Öte yandan Haziran 2017'de yirmi bir araştırmacı, Jacobson'ın başka bir makalesini reddeden, onu modelleme hataları yapmakla ve geçersiz modelleme araçları kullanmakla suçlayan bir makale yayınlamıştır.

RSG’ten oluşan bir dünya enerji sistemine geçişin önünde fosil yakıtlardan kâr elde eden kapitalist tekellerin ve kapitalist devletlerin politik tercihlerinin olduğu açıktır. Fakat hidroelektrik enerjisinin düşük karbonlu bir kaynak olsa da bazı rezervuarlarda üretilen elektrik birimi başına sera gazı emisyonlarının yaşam döngüsü boyunca fosil tesislerden daha yüksek olabilmesi (rezervuar oluşturmak için bir alan sular altında kaldığında bitki örtüsünün ve diğer organik maddelerin çürümesinden metan ve CO₂ açığa çıkmaktadır), kuraklıkların hidroelektrik santrallerinin elektrik üretim kapasitelerini azaltması, dünya akarsularının debisinin düzeyi ve elverişli sahaların hidroelektrik santraller için zaten kullanılmakta oluşu, küresel hidroelektrik santrali filosunun neredeyse %40'ının (476GW) en az 40 yaşında (ortalama yaş 33) olması nedeniyle performanslarını korumak veya geliştirmek, esnekliklerini artırmak için büyük modernizasyon ve yenileme çalışmalarını gerektirmeleri, güneş ve rüzgâr enerjisi için ise depolamada gerekli olan lityum ve kobalt gibi madenlerin dünya rezervlerinin sınırlı oluşu gibi nesnel/teknik engeller de bulunmaktadır. Örneğin Dünya Bankası'na göre 2°C'nin altındaki iklim senaryosu, 2050 yılına kadar 3 milyar ton metal ve mineral gerektirmektedir. Bunun anlamı, çinko, molibden, gümüş, nikel, bakır gibi maden kaynaklarının arzının yüzde 500'e kadar artırılmasıdır. 2018 tarihli bir çalışma, küresel enerji sisteminin 2060 yılına kadar rüzgâr ve güneş enerjisine geçişi için metal gereksinimlerini analiz etmiş, şu anda kullanılan pil teknolojileri ve bilinen rezervlerle geçiş için kobalt ve lityum rezervlerinin yetersiz olduğunu bulmuştur.

Yine aynı nedenlerle iklim krizinin tek başına RSG enerjisini artan oranlarda kullanmakla çözülemeyeceğini düşünmekteyiz. Fakat nükleer enerjinin artan oranda kullanımıyla desteklendiği takdirde, yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaştırılması ve enerji tüketimindeki payının artırılmasıyla sorun çözülebilir görünmektedir. Atmosfer sıcaklığının sanayi öncesi döneme göre 1,5/2°C’lik artışın altında kalması için izlenebilecek en makul ve bilimsel strateji, tüm yenilenebilir enerji kaynaklarının yanı sıra nükleer enerjinin de artan oranda kullanımıyla, fosil yakıtların kullanımında hızlı ve belirgin azalmaların sağlanmasıdır.

Elbette nükleer enerjinin yakıtı olan Dünya Uranyum rezervleri sınırlıdır. Fakat Uranyum, kayalarda ve deniz suyunda bulunan nispeten yaygın bir metaldir. Dünyadaki bilinen Uranyum kaynakları, son on yılda artan maden arama faaliyetleri nedeniyle en az dörtte bir oranında artmıştır. Dünya'nın şu an ölçülen uranyum kaynakları yaklaşık 6,1 milyon tondur. Buna Uranyumun ikincil kaynakları ve konvansiyonel olmayan kaynaklar da eklenmelidir. Dünyada 10,5 milyon ton keşfedilmemiş Uranyum rezervi olduğu düşünülmektedir. Günümüz tüketim hızıyla yaklaşık 230 yıllık bir tedariğin sağlanabileceği tahmin edilmektedir. Üstelik daha fazla keşifle ve çıkarma teknolojisindeki iyileştirmelerle bu süre daha da uzayabilir. Öte yandan günümüzde nükleer reaktörler için tedarik edilen tek yakıt Uranyum olsa da Toryum özel reaktörlerde yakıt olarak kullanılabilir ve Dünya Toryum rezervlerinin toplamda yaklaşık 6 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.

Nükleer enerjinin kullanımına karşı öne sürülen tezlerin çürütülmesi

İklim değişikliğini çözmenin bir yolu olarak dünyadaki fosil yakıtlı enerji santrallerinin yüzde 100'ünün nükleer reaktörlerle değiştirilmesini öneren az sayıda bilim insanı olsa da birçok bilim insanı nükleer enerjinin sadece elektrik değil dünyanın tüm enerji ihtiyacının yüzde 20'sini karşılayacak şekilde büyümesini önermektedir.

i. Bir nükleer enerji santralinin inşası ortalama 6-8 yıl sürmektedir. Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, her yıl yaklaşık 7,1 milyon insan hava kirliliğinden ölmektedir ve bu ölümlerin yüzde 90'ından fazlası enerjiyle ilgili yakıt yanmalarından kaynaklanmaktadır. Yenilenebilir enerjilerin kullanımına ek olarak nükleer enerjinin artan oranda kullanımı için bugünden çalışmalar başlatılsa, çok değil birkaç yıl sonra hava kirliliğinden ölenlerin sayısında belirgin bir düşüş oluşturulabilir. Rüzgâr ve güneş enerjisi çiftlikleri, planlama aşamasından işletmeye geçene kadar ortalama olarak 2-5 yıllık sürelerde inşa edilmektedir. Çatı üstü güneş enerjisi projeleri ise sadece 6 aylık bir zamanda uygulanabilirdir. Dolayısıyla hava kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerine karşı gelmek için bu yenilenebilir enerji türleri de kullanılmalıdır.

Kapitalist dünyada bir nükleer reaktörün planlanması ve işletilmesi arasındaki gecikme, bir sahanın belirlenmesi, saha izninin alınması, arazinin satın alınması veya kiralanması, inşaat izninin alınması, inşaat için finansman ve sigorta sağlanması, iletimin kurulması, bir güç satın alma anlaşmasının müzakere edilmesi, izinlerin alınması, santralin inşa edilmesi, iletime bağlanması ve nihai işletme lisansının alınmasının uzun sürmesi nedeniyle oluşmaktadır. Böylelikle nükleer santrallerin faaliyete geçmesi için gereken süre en az 10 yılı bulmaktadır. Kapitalist dünyada yapımı şirketlere bırakılan ve bürokratik mekanizmalarla faaliyete geçmesi bir hayli uzayan nükleer enerji santralleri, sosyalist bir toplumda kamu eliyle en fazla 10 yılı bulacak bir sürede rahatlıkla faaliyete geçirilebilir. Ancak günümüzde bile nükleer santrallerin faaliyete geçmesi uzun zaman alıyor diye, nükleer enerjiye karşı çıkmanın hiçbir inandırıcılığı yoktur.

ii. Nükleer santrallere karşı çıkanlar maliyetli olduğunu da öne sürüyorlar. Gerçekten nükleer enerji, rüzgâr ve güneş enerjisine göre kabaca 4 kat yüksek bir maliyete sahiptir. Sosyalistlerin ve ekoloji hareketinin nükleer enerjinin maliyetinin yüksek olmasını dert edinmeleri tuhaftır, çünkü bu durum işletme patronlarının bir sorunudur. Pratikteki duruma bakacak olursak, Almanya'da elektriğin KDV dahil fiyatı 0,30€/kWh iken, Fransa'da elektriğin KDV dahil fiyatı 0,17€/kWh’tir. Eş deyişle Almanya’ya göre elektriğinin yüzde 70’ten fazlasını nükleer enerjiden sağlayan Fransa’da elektik tüketimde yüzde 56,7 oranında daha ucuzdur. Fransız kapitalistler Avrupa ortalamasından yüzde 25 daha düşük fiyata elektrik satmaktadır.

iii. Reaktörü olmayan bir kapitalist ülkede enerji için bir nükleer reaktör inşa edilmesi, ülkenin nükleer enerji tesisinde kullanılmak üzere Uranyum ithal etmesine ya da elindekileri kullanılmasına olanak tanır. Eğer bu ülke isterse Uranyumu gizlice zenginleştirerek silah kalitesinde Uranyum elde edebilir ve nükleer silahlarda kullanmak üzere Uranyum yakıt çubuklarından Plütonyum oluşturabilir. Böyle bir risk var diye günümüzde nükleer enerjiye karşı çıkılmalı mıdır?..  Üstelik Küçük Modüler Reaktörlerin (SMR) inşa edilmesi ve yaygınlaştırılması bu riski daha da arttırabilir. Burada sorun teknolojinin kapitalist toplumsal ilişkiler/kapitalistler/kapitalist devletler tarafından insanlığın zararına olacak şekilde kullanmasındadır. Nükleer enerji teknolojisine, kapitalist devletlerin bu teknolojiyi insanlığın hilafına da kullanması nedeniyle karşı çıkmak rasyonel ve gerçekçi değildir. Pekâlâ kapitalist devletlere karşı farklı ülkelerdeki emekçiler, “nükleer silahlara hayır, nükleer enerjiye evet” diyebilir.

iv. Bugüne kadar inşa edilen tüm nükleer enerji santrallerinin yüzde 1,5'i bir dereceye kadar erimiştir. Erimeler ya felaketle sonuçlanmış (1986'da Çernobil, Ukrayna; 2011'de Fukushima Dai-ichi, Japonya'daki üç reaktör) ya da zarar verici olmuştur (1979'da Üç Mil adası; 1980'de Saint-Laurent Fransa). Bu kazalardan sonra daha güvenli yeni reaktör tasarımları geliştirilmiştir. Yeniden bir felaketin oluşmayacağı konusunda garantinin olmaması, nükleer enerjiden vazgeçiş için bir neden olmamalıdır. Burada durum, uçak seferlerinin çok düşük kaza olma olasılığı nedeniyle tümüyle yapılmamasına karar verildiğindeki duruma benzerdir. Bu düşük olasılık yüzünden nükleer enerjiye karşı çıkmak rasyonel değildir.

v. Uranyum madenciliği çok sayıda madencide akciğer kanserine neden olmaktadır, çünkü Uranyum madenleri, bazı bozunma ürünleri kanserojen olan doğal Radon gazı içermektedir. 1950 ve 2000 yılları arasında 4.000 Uranyum madencisi üzerinde yapılan bir çalışmada 405'inin (yüzde 10) akciğer kanserinden öldüğü tespit edilmiştir ki bu oran sadece sigara içme oranlarına göre beklenen oranın altı katıdır. Diğer 61 kişi ise madencilikle ilgili akciğer hastalıklarından ölmüştür. Temiz, yenilenebilir enerji bu riske sahip değildir çünkü herhangi bir malzemenin sürekli olarak çıkarılmasını gerektirmez, sadece enerji jeneratörlerini üretmek için tek seferlik madencilik gerektirir ve burada madencilik, Uranyum madenciliği ile aynı akciğer kanseri riskini taşımaz. Peki örneğin kömür madenciliğinin yol açtığı akciğer hastalıklarıyla karşılaştırma yapılırsa, durum nedir?.. Yayınlanan literatürde, sadece Çin ve Hindistan'da 20 milyondan fazla işçinin işyerinde kömür tozuna maruz kaldığı bildirilmektedir. 2019 yılında dünyada, kömür işçisi pnömokonyozu (siyah akciğer hastalığı) vaka sayısı yüz binde 7153’tür ve en yüksek vaka sayısı Çin’de (4974/ yüz bin) görülmüştür. Doğu Asya'daki vaka sayısı yüz binde 5224 olup, bu sayı küresel vakaların yüzde 73,03'ünü oluşturmaktadır. Öte yandan kapitalist tekellerin takla atan köpek robotları ve insan biçimli robotları yerine madencilikte çalıştırılacak makineler ve robotların kullanılmasına çoktan geçilmesi gerekirdi. Fakat teknolojik gelişmelerin kapitalist dünyada insan odaklı olmadığı bilinmektedir. Komünist dünya toplumunda ağır ve tehlikeli işlerin makinelere ve robotlara yaptırılacağı ise açıktır. Özetle Uranyum madenciliğinde mesleki hastalık riski var diye, nükleer enerjiye karşı çıkmak akıl kârı değildir. Bu ve diğer madencilik türlerindeki meslek hastalığı riski alınacak önlemlerle ve teknolojinin insan yararına kullanımıyla önlenebilir durumdadır.

vi. Nükleer santrallerde tüketilen yakıt çubukları radyoaktif atık oluşturur. Yakıt çubuklarının çoğu, onları tüketen reaktörle aynı yerde depolanmaktadır. Bu durum, birçok kapitalist ülkede, yüzyıllar boyunca bakımı ve finansmanı yapılması gereken yüzlerce radyoaktif atık sahasının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu radyoaktif atıklardan su kaynaklarına, ekinlere, hayvanlara ve insanlara zarar verebilecek radyoaktif sızıntı oluşması riski sanılanın aksine yoktur.

Tipik bir büyük reaktör (1 GWe) yılda yaklaşık 25-30 ton kullanılmış yakıt üretmektedir. Dünya çapında reaktörlerden yaklaşık 400.000 ton kullanılmış yakıt boşaltılmıştır ve bunların yaklaşık üçte biri yeniden işlenmiştir. 2016 yılı itibariyle dünya genelinde, çoğunluğu reaktör sahalarında olmak üzere, geçici depolamada yaklaşık 260.000 ton kullanılmış nükleer yakıt olduğu tahmin edilmektedir. Dünyadaki kullanılmış yakıtın yaklaşık yüzde 70'i depolama havuzlarında, geri kalanı ise kuru kasa adı verilen beton ve çelik konteynerlerde bulunmaktadır.

Finlandiya’nın gösterdiği bir radyoaktif atık bertaraf etme yolu geleceğe ışık tutmaktadır. Finlandiya’da, yeraltında 450 metre derinde bulunan Onkalo adındaki özel olarak tasarlanmış depolarda, yüz binlerce yıl boyunca sağlanan jeolojik bertarafın kullanılmış nükleer yakıtlara dönük en uygulanabilir yaklaşım olduğu yönünde bilimsel fikir birliği bulunmaktadır. Nükleer atıkların etrafında üçlü bariyer oluşturmak için, önce atıkların demir ve bakır katmanları olan kutulara konulması, ardından kutuların bentonite (su emici bir kil) sarılması ve son olarak yeraltındaki kayanın derinliklerindeki tünellere gömülmesi bu mühendislik çözümünün kapsamında yer almaktadır. 2022'de İsveç’te de bir jeolojik bertaraf tesisi inşasına başlanması kararı alınmıştır. Radyoaktif atıkların uzun vadeli güvenli yönetimi için önerilen tek fikir bu değildir. Örneğin Norveç’te, atıkların teneke kutular içinde, ince sondajlarla 3.500 m derine indirileceği derin sondaj kuyusu bertarafı düşünülmektedir.

Nükleer enerjinin olumlu yanları ve bazı gerçekler

Nükleer enerjinin olumlu yanlarını özet olarak sıralamak istiyoruz:

• Nükleer enerji, dünya genelinde her yıl 400 milyon otomobilin üretimine eşdeğer olan 2 milyar ton CO₂ salınımını engellemektedir.
• Nükleer enerji, elektrik talebindeki değişimlere uyum sağlayabilen kontrol edilebilir bir sisteme sahiptir. Böylece elektrik sağlaması istikrarlıdır ve süreklilik gösterir.
• Nükleer santrallerin işletilmesi sırasında nükleer enerji, elektrik enerjisi üretiminin en ucuz kaynaklarından biridir.
• Güneş ve rüzgâr enerjileri doğası gereği kesintili olduğundan ve ayrıca dünya nüfusunun mevcut ve gelecekteki enerji ihtiyacını tek başlarına karşılayamayacağından, hidroelektrik ve nükleer enerjiyle birlikte kullanılmalıdır. Üstelik kapitalist dünyada yaklaşık 1 milyar insanın elektrikten mahrum olduğu hesaba katıldığında, komünizmin bu insanlara elektrik götürme hedefinin karşılanması için de tüm CO₂ salınımı az enerji türlerinin kullanımında belirgin artışın olması gerekmektedir.
• Nükleer santrallerde kullanılmış yakıtın yüzde 96'sının geri dönüştürülebilmesi mümkündür.
• 100 gram Uranyum, bir ton petrole eşdeğer enerji üretmektedir.
• Fosil yakıtların aksine nükleer enerji, atmosfere hiçbir kirletici parçacık, nitrojen dioksit, kükürt dioksit, nitrat veya fosfat yaymaz. Nükleer santrallerin soğutma kulelerinden yalnızca su buharı çıkar. Radyoaktif bir madde de bu kulelerden salınmaz.

Teknolojiye mi karşı olunmalı yoksa onun kapitalist kullanım biçimine mi?

Marksistler 1960-1970’lerdeki hippilerin nükleer karşıtlığını benimsemeye teşne olmadan, bilimsel analizler sonucu ulaşılan sağlam ilkelere göre gelecek projeksiyonlarına ve bugünden dillendirilen enerji politikalarına sahip olmalıdır.

“Bir teknolojiyi değerlendirebilmek için, öncelikle içine doğduğu ve geliştiği ekonomik ve politik bağlamın değerlendirilmesi gerekir.” Nükleer enerjinin kapitalist dünyada kullanımı insanlığın ihtiyaçlarını karşılamaya dönük değildir. İnsanların ihtiyaçlarının karşılanması bir yan sonuç olarak gerçekleşmektedir. Diğer enerji türlerinin kullanımında olduğu gibi nükleer enerjinin de kapitalist kullanımında esas düstur yeryüzünün kaynaklarını sermayenin birikimi için maksimum düzeyde kullanmak ve kâr elde etmektir. Nükleer enerji söz konusu olduğunda buna nükleer silahlanma eklenir.

“Teknolojiye sosyalist yaklaşımın özünü şu soru oluşturur: bu teknoloji insanları daha eşit kılmaya mı, yoksa insanlar arasındaki eşitsizlikleri artırmaya mı hizmet ediyor? Bir teknolojinin insanları daha eşit kılmaya hizmet edebilmesi için, herkesin erişebilmesinin garanti altına alınması şarttır.” Günümüz kapitalist dünya sisteminde nükleer enerji ve yenilenebilir enerjilerle üretilen elektriğe ulaşımda eşitsizlikler bulunmaktadır. Üstelik bu teknolojiler sınıfsal eşitsizliğin yeniden üretimine yarar şekilde iktisadi üretim süreçlerindeki yerini almış bulunmaktadır. Fakat aynı zamanda bu teknolojiler komünist dünya toplumu için potansiyel bir olanağın var olduğunu göstermekte, kapitalizmin çözemeyeceği iklim krizi ve enerji yoksulluğu gibi konularda çözüm bulunması için de yeni bir dünyaya geçişin zorunlu olduğunu müjdelemektedir.

Yapay zekâ (YZ)’nin özellikle eğitim aşaması enerji yoğun bir süreçtir. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), 2026 yılında veri merkezlerinin elektrik tüketiminin 2022 yılının iki katına çıkacağını öngörmektedir ki bu düzey 1.000 terawatt’tır, yani kabaca Japonya'nın şu anki toplam elektrik tüketimine eşittir. YZ’nin müşterilere ulaştırılmasının maliyeti de hesaba katıldığında, veri merkezlerinin 2030 yılına kadar toplam küresel enerji talebinin yüzde 21'ini oluşturabileceği düşünülmektedir. Halihazırda veri merkezlerinin genel küresel enerji talebinin yüzde 1-2'sini oluşturduğu bilinmektedir.

YZ güç tüketimi

YZ kullanımı, yenilenemeyen elektrikten kaynaklanan karbon emisyonlarından ve milyonlarca metreküp tatlı su tüketiminden doğrudan sorumludur ve ayrıca YZ’nin çalıştığı enerji tüketen ekipmanların üretiminden ve bakımından kaynaklanan dolaylı etkiler de mevcuttur. Teknoloji şirketleri özgeçmiş yazımından böbrek nakline, köpek maması seçiminden iklim modellemesine kadar her şeye yüksek yoğunluklu YZ’yi yerleştirmeye çalışırken, yapay zekanın insanlığın çevresel ayak izini azaltmaya yardımcı olabileceği birçok yoldan da bahsetmektedir. YZ iklim modellerini iyileştirebilir, dijital teknoloji üretmenin daha verimli yollarını bulabilir, ulaşımdaki atıkları azaltabilir ve başka yollardan karbon ve su kullanımını azaltabilir. Örneğin bir tahmine göre YZ tarafından işletilen akıllı evler, hanelerin CO₂ tüketimini yüzde 40'a kadar azaltabilir. Yakın tarihli bir Google projesi, atmosferik verileri hızlı bir şekilde işleyen bir yapay zekanın, havayolu pilotlarını en az iz bırakacak uçuş yollarına yönlendirebileceğini ortaya koymuştur. Ayrıca yazılım ve donanımlarının enerji kullanım verimliliğindeki gelişmeler sayesinde YZ’nin karbon ayak izinin kısa süre içinde plato çizeceğini ve ardından küçülmeye başlayacağını düşünenler bulunmaktadır. Öte yandan, bir kaynağı daha az maliyetli hale getirmek bazen uzun vadede tüketimini artırır (Jevons paradoksu). Örneğin YZ sayesinde ev ısıtması yüzde 40 daha verimli hale gelirse, insanların evlerini günün daha uzun saatleri boyunca daha sıcak tutabilmeleri de mümkündür.

2022 yılında Google'ın veri merkezlerinin soğutma için yaklaşık 20 milyar litre tatlı su tükettiği belirtilmektedir. Google'ın veri merkezleri 2022 yılında 2021 yılına kıyasla yüzde 20 daha fazla su kullanmış, Microsoft'un su kullanımı ise aynı dönemde yüzde 34 artmıştır. Nitekim Şili ve Uruguay'da, içme suyu sağlayan rezervuarlardan faydalanacak olan Google veri merkezlerine karşı protestolar yaşanmıştır.

“Teknolojik gelişmelere, sermaye ile emek arasındaki ilişkiye etkileri üzerinden bakılmalıdır. Teknoloji statükoyu pekiştirmeye mi, yoksa değiştirmeye mi hizmet ediyor? Kapitalist düzende teknoloji, sermayenin getirisini artırırken, aynı zamanda emeği güçsüzleştirmeyi amaçlar.” Yapay zekâ (YZ)’nin ve robotların üretim süreçlerinde ve hayattaki kullanımı, biryandan sermaye birikimi, savaş teknikleri ve emekçiler üzerindeki denetim için yeni imkanlar oluştururken, diğer yandan bu teknolojiler çalışma saatlerinin belirgin azaltılmasının, insanların günlük uğraşlarını çeşitlendirerek çok yönlü gelişmelerini olanaklı duruma getirmelerinin, yüksek yaşam ve çalışma standartlarının eşit bir şekilde tüm insanlığa sunulacağı komünist toplumun görüş menziline girdiğini kanıtlamaktadır. Bu teknolojik gelişmelerin sermayenin hizmetinde kullanımından farklı ve ona zıt olarak gelecekteki kullanımı, toplumsal refahın artmasını ve bütün insan bireylerinin esenliğini sağlamaya uygun durumda bulunmaktadır. Öyleyse bugünkü kapitalist kullanım biçimlerine karşı çıkılırken, bu teknolojik gelişmelerin komünist toplumdaki kullanımının farklı olacağı bilinciyle teknolojideki gelişmelerin sevinçle karşılanması ve gelecekte insanlık yararına kullanılacaktır inancıyla benimsenmesi gerekmektedir.

Kapitalist dünyada üzerinde toplumsal organizasyonların kontrolü bulunmayan ve kamu yararına kullanılmayan teknolojiler devrededir. Kapitalist toplumda kamu yararı daha önce belirttiğimiz gibi bir yan-üründür ve bu konu istismara açıktır. Oysa geleceğin toplumunda teknolojilerin kullanımı kamu yararına olacak, teknolojik gelişmelere ilişkin politikalar belirlenirken toplumsal organizasyonların söz ve karar alma yeterlilikleri bulunacaktır. Bilim insanları bu politikalar belirlenirken ilkelerin saptanmasında ve doğrultu belirlemede toplumu yönlendireceklerdir.

Bu noktada bilimsel-teknolojik ilerlemelere dair sosyalist tavrın nasıl olması gerektiğini başka bir örnekle daha somutlamak yararlı olacaktır. Bu sefer örneğimiz GDO’lar. Genetiği değiştirilmiş tohumların, tekeller tarafından kendi adlarına patentlenmesi kabul edilemez. Canlıların/doğanın patentlenmesine, aklı başında olan hiç kimse onay veremez. Fakat kapitalizmin karakteristik özelliği, budur; canlılar ve doğa üzerinde bile özel mülkiyet hakkının olduğu iddia edilmektedir. İnsanlığın ortak mirası olan tarımsal faaliyetlerin, kapitalist tekellerin egemenliğine girmesi sorgulanmalıdır. Ancak bu yapılırken, GDO’ların kendileriyle ya da biyoteknolojiyle herhangi bir derdimiz olmamalıdır. GDO’lar insanların sağlığına zararlı değildir. Bu nedenle geleceğin dünyasında tüm insanlar yararına, besin bolluğu elde etmek için GDO’ları kullanmaktan imtina edilmemelidir.

Bir ihtimal daha var mı: karbon yakalama, kullanma ve depolama (KYKD) ile karbon giderme (KG)

Günümüzde küresel emisyonların yaklaşık yüzde 0,1'i (yaklaşık 45 milyon metrik ton CO₂) yakalanmaktadır. Bu teknoloji, CO₂’yi enerji santralleri veya endüstriyel tesislerden çıkan diğer gazlardan ayırmakta, emisyon kaynaklarından çıkan CO₂'yi azaltmaktadır. Böylece CO₂ atmosfere karışmadan önce yakalanmış olmaktadır.

Karbon giderme (KG) ise, atmosferde halihazırda bulunan CO₂'yi uzaklaştırır. Karbon giderme, ağaç restorasyonu gibi bilinen yöntemlerden, doğrudan hava yakalama (DHY) ve karbon mineralizasyonu gibi daha yeni teknolojik yaklaşımlara kadar bir dizi yaklaşımı içerir. KYKD ile KG CO₂'nin nerede toplandığı konusunda farklılık gösterse de hem KYKD hem de bazı KG türleri, yakalanan CO₂'nin bir yerde tutulmasını gerektirir.

Emisyon kaynaklarından ya da havadan yakalanan CO₂, yeraltında belirli jeolojik oluşumlara pompalanarak kalıcı olarak tutulabilir ya da betondan kimyasallara ve sentetik yakıtlara kadar çeşitli ürünlerde kullanılabilir. Eğer ürünlerde kullanılıyorsa, tutma süresi ürüne bağlıdır: Örneğin, CO₂ sentetik yakıt üretmek için kullanılırsa, yakıt yandığında yeniden salınırken, betonda kullanılan CO₂ kalıcı olarak tutulacaktır.

Karbon yakalama ve karbon giderme

KYKD’nin kullanılabileceği ana iktisadi dallar enerji ve sanayidir. KYKD, fosil yakıtların üretiminde ve kullanımında keskin bir düşüşle birlikte uygulanmalıdır. Dünya çapında yaklaşık 40 adet çalışan KYKD projesi varken, yaklaşık 25'i yapım aşamasında ve 300'den fazlası da planlama aşamasında bulunmaktadır. Faal olan projeler yılda 42 ila 49 milyon metrik ton CO₂ yakalamaktadır (Mt CO₂/yıl). Geliştirilmekte olan tüm projeler tamamlanmış olsaydı, toplam KYKD kapasitesi yaklaşık 360 Mt CO₂/yıl olacaktı ki bu da günümüz küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık yüzde 0,7'sine denk gelmektedir.

Dünya ölçeğinde tüm sektörlerdeki toplam sera gazı emisyonları yaklaşık 59 Gt CO₂e'dir ve küresel ısınmayı 1,5 ⁰C ile sınırlandırmak için 2030 yılına kadar kabaca yarıya indirilmesi gerekmektedir. Oysa fosil yakıtlara uygulanan KYKD, CO₂ emisyonlarını 2030 yılına kadar ortalama 1 Gt CO₂ azaltacaktır. 2050 yılına gelindiğinde azaltma katkısı medyan değer olarak 2 ila 3 Gt CO₂'dir. Bu, 2050 yılına kadar net sıfıra ulaşmak için gereken azaltımın kabaca yüzde 6'sının KYKD'den gelebileceği anlamına gelmektedir.

Her bir KYKD sistemi, yüksek ön maliyetlere (genellikle 1 milyar dolardan fazla) sahip olduğundan, kapitalist dünyada uygulanabilirliği zordur. Ayrıca günümüzün karbon yakalama sistemleri emisyonların yüzde 100'ünü yakalayamamaktadır. Çoğu yüzde 90'ını yakalamak üzere tasarlanmıştır, ancak bildirilen yakalama oranları bazı durumlarda daha düşüktür. Yakalama sistemine güç sağlamak için ek enerji de gereklidir (uygulamaya bağlı olarak yüzde 13-44 daha fazla). Uygun jeolojik depolama alanlarına erişim için CO₂ nakliyesi de gerekebilmektedir. CO₂'nin taşınması ve jeolojik olarak depolanması ise CO₂ sızıntısı riskini barındırmaktadır.

KYKD teknolojisi, emisyon yoğun tesislerin neden olduğu olumsuz sağlık ve çevresel etkilerin devam ettirilmesi riskini de taşımaktadır. Son araştırmalar karbon yakalama sistemlerinin zararlı kirleticileri azaltabileceğini (ancak ortadan kaldıramayacağını) ve CO₂ yakalamanın yanı sıra CO₂ dışı kirleticileri azaltmaya yardımcı olabileceğini göstermekteyse de bu durum fosil yakıtların kullanımının azaltılarak yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanımın hızla artırılmasının önüne geçmemelidir. KYKD, fosil yakıtların kullanımının hızlıca azaltılması sürecinden kaçınmayı getirmemelidir.

Şimdi karbon gidermenin (KG) bir yolu olan doğrudan hava yakalama (DHY)’ye bakabiliriz. CO₂’nin havadaki düşük konsantrasyonu göz önüne alındığında, tek bir metrik ton CO₂'nin havadan uzaklaştırılması için yaklaşık 1,8 milyon metreküp havanın işlenmesi gerekir ki bu da kabaca 720 olimpik yüzme havuzunun hacmine eşittir. Örneğin, yılda 1 milyon ton CO₂ yakalamak için yakın zamanda önerilen bir tasarım, yaklaşık üç kat yüksekliğinde ve üç mil uzunluğunda bir yapıya eşdeğer boyutta bir “hava kontaktörü” gerektirecektir. DHY’nin gigaton ölçeğinde kullanılma olasılığının “oldukça belirsiz” olduğu belirtilmektedir.

Havadaki düşük CO₂ konsantrasyonu ve CO₂'yi yakalamak için büyük miktarlarda havayı hareket ettirme ihtiyacı göz önüne alındığında, ayrıca yakalanan CO₂'in nakliye ve depolama için sıkıştırılmasına gidecek enerji de hesaba katıldığında, uzaklaştırılan her bir ton CO₂ için en az 1,2 megawatt-saat elektriğe eşdeğer bir enerji gerekmektedir. Tamamen elektrikli DHY'nin büyük ölçekte kullanılması (örneğin yılda 10 gigaton CO₂'nin uzaklaştırılması) 12.000 terawatt-saat elektrik gerektirecektir ki bu da bugünkü toplam küresel elektrik üretiminin yüzde 40'ından fazlasına tekabül etmektedir. DHY tesislerinin enerji ihtiyacının bazı endüstriyel süreçler veya tesisler tarafından üretilen “atık ısıdan” elde edebilmesinin gerçekleşmesi ise mümkün değildir. DHY teknolojisinin mevcut gelişmişlik durumuyla iklim değişikliğinden Dünya’mızı ve insanlığı kurtaracak bir kahramanlık beklenmemelidir.

Ormanların restorasyonu ve ağaçlandırma

Ormanlar, temiz suyun yanı sıra bitki ve hayvanlar için habitat oluşturmaya kadar bir dizi fayda sağlar. Geçtiğimiz 8.000 yıl içinde insanların çoğunlukla tarıma yer açmak için yarısını yok ettiği gezegenimizin ormanları karaların toplam yüzeyinin yaklaşık yüzde 30'unu kaplamaktadır. Ormanların 2000 yılından bu yana her yıl ortalama 2 milyar metrik ton karbonu atmosferden uzaklaştırdığı tahmin edilmektedir. Amazon yağmur ormanlarındaki ağaçlar 48 milyar ton karbon tutmaktadır. Orman ve arazilerin bozulması yaklaşık 2 milyar hektar alanı etkilemekte ve yaklaşık 3,2 milyar insanın geçim kaynaklarını, refahını, gıda, su ve enerji güvenliğini tehdit etmektedir. Her yıl 13 milyon hektar orman yok olmaktadır. 2030 yılına kadar 350 milyon hektarlık bir alanı yeniden tesis etme hedefine ulaşması halinde, yılda 1,7 gigaton CO₂’nin tutulmasının mümkün olduğu belirtilmektedir. Şimdiye kadar taahhüt edilen restorasyon alanı 210,12 milyon hektardır.

Ormanlar, karalar ile atmosfer arasındaki enerji alışverişi üzerindeki etkileri ve fotosentez yoluyla büyük miktarlarda CO₂ emilimi yaparak küresel yüzey sıcaklıkları üzerinde önemli bir etkiye sahip olduklarından iklim değişikliğini hafifletebilirler. Yerel iklim koşulları, ağaç türleri ve yaşları gibi faktörler ormanların karbon tutma oranlarını etkilemektedir. Ormanların büyümesi ve tam karbon tutma potansiyeline ulaşması zaman alır. Buna ek olarak, karbon tutma kapasiteleri sınırlıdır ve yıllar geçtikçe azalan bir eğilim gösterir. Ayrıca, gıda üretimi için gereken arazilere duyulan ihtiyaç, ağaçlandırma/yeniden ormanlaştırma olanaklarını sınırlayabilmektedir. İklim değişikliğine bağlı olarak değişen sıcaklık ve yağış modellerinin yanı sıra aşırı hava olayları, orman yangınları, haşere salgınları ve hastalık yayılımı orman ekosistemlerinde karbon depolanmasını tehlikeye atmaktadır.

Bozulmuş ormanların restore edilmesi ve yeni ormanların oluşturulması için stratejilerin geliştirilmesi gerekmektedir. Dünya çapında ormanların doğal yollarla yenilenmesi, 2050 yılına kadarki sürede bitkilerde ve toprakta 70 milyar ton karbonu tutabilir; bu miktar, mevcut endüstriyel emisyonların yaklaşık yedi yılına eşittir. Doğal yenilenmenin özenli ağaçlandırma (örneğin Çin’de büyük ölçekli ağaçlandırma projelerinin olumsuz sonuçları oldu) ve yeniden ormanlaştırma ile birleştirilmesi iklim değişikliği ile mücadelede önemlidir.

Özet: Enerji ve iklim manifestosu

• Kapitalist dünyanın toplumsal ilişkileri, Sanayi Devrimi’nden buyana çok hızlı bir biçimde geliştirdiği üretici güçlerin daha fazla ilerlemesi için artık bir ayak bağı haline gelmiştir. Bu toplumsal ilişkiler kontrol edemediği toplumsal çelişkiler ve doğa üzerinde krizler yaratmıştır. Konumuz açısından bunlardan bazıları enerji yoksulluğu ile birlikte enerji kaynaklarının savurgan kullanımı (örneğin silah, sigorta, karayolu taşımacılığı, kripto para madenciliği, moda ve reklam sektörlerinin varlığı), iklim krizi ve diğer çevresel sorunlardır. Bu çelişki, kriz ve sorunların çözümü kapitalist dünyada olanaklı değildir. Fakat bunlar, yeni bir Dünyaya geçiş anlamına gelen komünist dünya toplumunun bugünden habercileridir.
• İklim krizine acil çözüm için ve gelecekte tükenecek fosil yakıtların yerine artan dünya nüfusuna ve gelişen teknolojiye yetecek enerjiyi karşılamada yenilenebilir enerji ile birlikte nükleer enerjinin yaygın ve artan oranlarda kullanımı gereklidir.
• Fransızcadaki “la décroissance” ya da İtalyancadaki “la decrescita” sözcükleri, bir sel felaketinden sonra nehrin normal akışına dönmesini ifade etmektedir. İşte burada olduğu gibi, “degrowth” (küçülme) kavramı da tarihsel akışta kapitalizm adındaki taşkınlıktan sonra normal bir debiye kavuşmayı anlatmaktadır. Komünizmde büyüme-karşıtı (anti-growth) ya da küçülme (degrowth) yanlısı bir üretim sistemi yerine, öncelikle kapitalizmin mirası olan toplumun gereksiz ve aşırı üretim-tüketim uzanımları olmayacak, merkezi planlamayla kaynakların ve enerjinin kullanımında büyük tasarruflar sağlanacaktır.
• Komünist toplumda üretim süreçlerinde elektrifikasyon maksimum sınırlarına kadar çıkarılacak, günlük yaşamda ve üretimde robotlar ile YZ’nin kullanımının yaygınlaşmasıyla oluşacak enerji gereksinimi nükleer ve yenilenebilir/sürdürülebilir enerjilerden sağlanacaktır.
• Günümüzde kapitalist dünyada karbon yakalama ve karbon gidermenin iklim krizini çözmedeki rolü belirgin değildir. Karbon yakalamanın fosil yakıtların kullanımındaki azalmayla birlikte yaygınlaştırılması gerekmektedir.
• Ağaçlandırma ve yeniden ormanlaştırma projelerinin dünya ölçeğinde planlanması ve uygulanmasında vakit yitirilmemelidir.
• Gelecekte ve bugün, artan nüfusla birlikte iktisadi büyüme gerçekleştirilirken, bunun insanlığın gelişimi ve doğayla uyum açısından bir sorun oluşturmaması öncelikli olmalıdır.
• Komünist dünya toplumunda diğer konularda olduğu gibi enerji üretimi ve kullanımı konusunda da planlamalar yapılırken, toplumsal organizasyonların, dolayısıyla her bir üreticinin fikir beyan ederek karar alma süreçlerine katılımı olacak, bilim insanlarının durum analizleri ve gelecek projeksiyonlarıyla, saptanacak politikalara yön vermesi söz konusu olacaktır.

Not: Bu makaledeki “enerji üretimi” kavramı, iktisadi üretimi anlatmakta olup, doğanın bir yasası olarak enerjinin “üretilemeyeceği”, ancak enerjinin bir türünün ve maddenin, (diğer) bir enerji türüne çevriminin yapıldığı açıktır.

Yararlanılan kaynaklar:

1. https://dste.py.gov.in/PCCC/pdf/Webinars/Web3.2.pdf 

2. https://www.linkedin.com/pulse/global-energy-consumption-2023-in-depth-analysis-eraj-ali-rm7ec 

3. https://www.energyinst.org/statistical-review

4. https://energytracker.asia/when-will-fossil-fuels-run-out/#:~:text=Provenyüzde 20oilyüzde 20reservesyüzde 20standyüzde 20at,yearsyüzde 20underyüzde 20currentyüzde 20demandyüzde 20scenarios.

5. https://www.virta.global/global-electric-vehicle-market

6. https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide

7. https://world-nuclear.org/information-library/energy-and-the-environment/carbon-dioxide-emissions-from-electricity

8. https://ourworldindata.org/co2-emissions-from-transport

9.  https://www.statista.com/statistics/1129656/global-share-of-co2-emissions-from-fossil-fuel-and-cement/

10. https://www.raponline.org/knowledge-center/some-like-it-hot-moving-industrial-electrification-from-potential-to-practice/

11. https://www.sustainabilitybynumbers.com/p/nuclear-construction-time

12. https://www.oneearth.org/the-7-reasons-why-nuclear-energy-is-not-the-answer-to-solve-climate-change/

13. https://www.orano.group/en/unpacking-nuclear/7-good-reasons-for-turning-to-nuclear-power-to-combat-global-warming

14. https://publications.ersnet.org/content/erj/58/5/2101669

15. https://www.bbc.com/future/article/20230613-onkalo-has-finland-found-the-answer-to-spent-nuclear-fuel-waste-by-burying-it

16. Çanakkale Ekoloji Okulu Sonuç Metni

17. https://www.forbes.com/sites/rrapier/2024/06/22/breaking-records-2024-statistical-review-of-world-energy-highlights/

18.https://en.wikipedia.org/wiki/100yüzde 25_renewable_energy#:~:text=10yüzde 20Furtheryüzde 20reading-,Feasibility,wellyüzde 20beforeyüzde 202050yüzde 20isyüzde 20feasible.

19. https://marksistarastirmalar.blogspot.com/2013/07/GDOlara-dair-Mahmut-Boyunegmez.html

20. https://world-nuclear.org/information-library/nuclear-fuel-cycle/uranium-resources/supply-of-uranium

21. https://www.scientificamerican.com/article/how-long-will-global-uranium-deposits-last/

22. https://climate.mit.edu/ask-mit/why-arent-we-looking-more-hydropower 

23. https://www.cnbc.com/2022/06/02/why-hydropower-is-the-worlds-most-overlooked-renewable.html

24. https://degrowth.info/degrowth

25. https://artigercek.com/arti-yazi/ekososyalist-kuculme-uzerine-dokuz-tez-315983h

26. https://marksist.net/can-aytekin/burjuvazinin-enerji-ihtiyaci-ve-gercekler

27. https://www.wri.org/insights/carbon-capture-technology

28. https://news.mit.edu/2024/reality-check-tech-to-remove-carbon-dioxide-from-air-1120  

29. https://openknowledge.fao.org/items/610806ac-a9e9-432a-99c0-9292a66d5157

30. https://www.bonnchallenge.org/

31. Psistaki K, Tsantopoulos G, Paschalidou AK. An Overview of the Role of Forests in Climate Change Mitigation. Sustainability. 2024; 16(14):6089. https://doi.org/10.3390/su16146089

32. https://climate.mit.edu/explainers/forests-and-climate-change

33. https://www.statista.com/statistics/1536969/ai-electricity-consumption-worldwide/#:~:text=In%202023%2C%20it%20was%20estimated,to%2018.7%20gigawatts%20in%202028.

34. https://www.integrityenergy.com/blog/the-shocking-truth-of-ai-energy-consumption/#:~:text=AI%20model%20development%20and%20use,five%20cars%20in%20their%20lifetimes.

35. https://mitsloan.mit.edu/ideas-made-to-matter/ai-has-high-data-center-energy-costs-there-are-solutions 

36. https://e360.yale.edu/features/artificial-intelligence-climate-energy-emissions#:~:text=The%20International%20Energy%20Agency%20(IEA,to%20Japan's%20current%20total%20consumption.&text=However%2C%20as%20an%20illustration%20of%20one%20problem%20with%20the%20way%20A.I