Karl Marx-Genç Düşünceler (1838-1845): Özet

Giriş

"Karl Marx-Genç Düşünceler (1838-1845)" derlemesi, Marx'ın düşünsel gelişiminin kritik bir dönemine ışık tutmaktadır. Önder Kulak tarafından derlenen bu eser, Marx'ın olgunluk dönemi teorilerinin tohumlarını barındıran ve Hegel, Feuerbach ve Kant gibi filozofların etkisinin yoğun bir şekilde görüldüğü metinleri bir araya getirmektedir. Bu dönemin metinleri, genellikle kapalı bir dil taşısa da, Marx'ın felsefe, din, siyaset, hukuk ve ekonomi alanlarındaki erken dönem kavrayışlarını anlamak için vazgeçilmezdir. Derleme, büyük ölçüde Rheinische Zeitung'daki makalelerinden ve çeşitli not defterlerinden oluşmaktadır.

Ana Temalar ve Önemli Fikirler

1. Felsefe ve Tarih Felsefesi

Marx, gençlik döneminde felsefe tarihi üzerine eleştirel bir bakış açısı geliştirir. Özellikle Hegel'in felsefe tarihi okumalarına hem olumlu göndermeler yapar hem de eleştiriler getirir.

• Felsefenin Doğal ve Toplumsal Gerçeklikle İlişkisi: Marx, felsefenin yaşamla olan ilişkisinin "ağır-aksak yürümesiyle" ilgili eleştiriler getirir. Felsefenin kendini "kusursuz, bütünsel bir dünyaya kapatırken" aynı zamanda "bakışlarını dış dünyaya çevirdiği ve onu daha fazla kavrayamadığı" anlar olduğunu belirtir.
• Hegel Eleştirisi ve Diyalektik: Marx, Hegel'in felsefesini bir yandan olumlarken, diğer yandan ona karşı eleştireldir. Özellikle felsefenin gelişimindeki "dönüm noktaları"nı ve bu noktaların "felsefenin kendisini somutlaşmaya, soyut ilkeleri bir bütünlük içinde kavramaya zorlayan" yapısını inceler. Hegel sonrası felsefelerin "esasın temelsiz ve bayağı çabalar" olduğunu belirtirken, bu "tarihsel zorunluluğu kabul etmeyen" düşünürleri eleştirir.
• Platonculuk ve Hristiyanlık: Marx, Profesör Baur'un Platonculuk ile Hristiyanlık arasında kurduğu analojiyi eleştirir. Baur'un "Sokratesçi felsefe ve Hristiyanlık, hareket noktaları bakımından, kendilik bilinci ve günah bilinci olarak birbirleriyle ilişkilidir" görüşüne karşı çıkarak, felsefe ve din arasındaki ilişkinin yüzeysel benzetmelerle açıklanamayacağını savunur. Platon'un Devlet'ini ve Hristiyan Kilisesi'nin gerçekleşmesini karşılaştırarak, gerçek bir ayrım olduğunu ve İsa'nın Platon'un İdeasından farklı bir gerçekliği temsil ettiğini öne sürer. Marx, "Felsefeye atfedilen bu kurtarma gücü, son tahlilde, kuşkusuz, Platonculuğun tek-yanlılığıdır" der.

2. Siyaset ve Devlet Anlayışı

Marx'ın gençlik dönemi metinleri, devlet, hukuk ve siyaset üzerine yaptığı derinlikli tartışmalarla doludur. Bu dönemde, devletin sınıflar-üstü bir yapı olduğuna dair naif bir fikirden, proletaryanın iktidarı alması gerektiği fikrine doğru bir evrim gözlenir.

• Merkeziyetçilik Sorunu: Moses Hess'in Almanya'daki uluslaşma sorununa ilişkin merkeziyetçilik görüşlerini eleştirir. Marx, Hess'in "mevcut olgulara hiç dokunmadan 'yüksek perdeden' konuştuğunu" ve içkin eleştiriyi göz ardı ettiğini belirtir. Gerçek sorunların teorik soyutlamalarla değil, pratik ve empirik bir yaklaşımla ele alınması gerektiğini vurgular.
• Felsefe, Din ve Basın Özgürlüğü: Kölnische Zeitung'un dini devletin ve toplumun asli unsuru olarak görmesine karşı çıkar. Felsefenin gazetelerdeki etkisini ve din üzerine tartışmaları olumlu bularak, "felsefenin dünyaya girişi, düşüncelerin ateşlediği yangına karşı, düşmanlarının yardım isteyen bağrışları, düşüncelerin kendilerine bulaştığını ele veren çığlıklar olarak kaydedilir" der. Basın özgürlüğünü savunur ve sansürü eleştirir. Devletin "Hristiyan" bir devlet olduğu iddiasını sorgular ve Fransız Anayasası ile Prusya Yasaları'ndan örnekler vererek dinin devletin temeli olamayacağını savunur.
• Tarihselci Hukuk Okulu Eleştirisi: Bu okulun yasaların "toplumun ortak bilincinden, kendi doğallığı içerisinde oluştuğunu" düşünmesine karşı çıkar. Marx, bu görüşün "otoritenin çıkardığı bütün kabul edilemez yasaları bir anda meşrulaştırdığını" ve "otoritenin varlığına dokunmadığını" belirtir. Gustav Hugo'nun "insanın tek hukuksal ayırt edici özelliği onun hayvansal doğasıdır" görüşünü eleştirir ve hukukun rasyonel ve ahlaki temelini sorgular.
• "Prusya Kralı ve Toplumsal Reform. Bir Prusyalı" Makalesi Üzerine Eleştirel Notlar: Marx, Arnold Ruge'un Silezya'daki işçi ayaklanmasına ilişkin makalesini sert bir dille eleştirir. İşçilerin yoksulluğunu "eğitimsiz olmalarında, yeteri kadar çalışmamalarında ya da hayırsever insanların ve kurumların eksikliğinde bulmanın ne kadar gülünç olduğuna" işaret eder. Bu dönemde, "naif devlet fikri"ni terk ederek, devletin sınıflar mücadelesinin bir sonucu olduğunu ve "proletaryanın iktidarı alması gerektiğini" savunur. Alman proletaryasının, İngiliz proletaryasının iktisatçısı ve Fransız işçisinin politikacısı olması gibi, "teorisyeni olduğunu" belirtir.
• Prusya Mülkler Komisyonu: Marx, Prusya'daki bölgesel meclislerdeki temsiliyetin mülkiyete dayalı olmasını eleştirir. "Mülk komisyonlarının mevcut düzenlerinin kısıtlı etki alanı hakkındaki rahatsızlıklara katılmamakla kalmıyoruz, aksine, komisyonların etki alanlarının genişletilmesine devlet çıkarlarına aykırı olduğu gerekçesiyle ciddi bir şekilde karşı çıkıyoruz" der. Fikrin bir mülk olarak değil, bir ilke olarak devlet yaşamında yer alması gerektiğini savunur.

3. Ekonomi Politik ve Yabancılaşma

Marx'ın erken dönem ekonomi politik çalışmaları, onun Kapital'de olgunlaşacak fikirlerinin temelini oluşturur. Yabancılaşma kavramı, bu dönemin en belirleyici fikirlerinden biridir.

• James Mill Üzerine Notlar, Elements D'economie Politique: Bu metin, Marx'ın ekonomi politik üzerine düşüncelerini sunduğu bir taslaktır ve 1844 Elyazmaları'ndaki fikirlerle koşuttur. Üretim, değişim, tüketim ve bölüşümün ilişkiselliğini inceler ve "zenginliğin kaynağının da emek olduğu argümanına" ulaşır. "Artı-değer fikri için henüz erkendir" ancak "üretim fazlası gibi kavramlarla artı-değer fikrinin nüvelerini görmek mümkündür."
• Para ve Değişim: Mill'in parayı "bir çeşit meta" olarak nitelemesini eleştirir. Marx'a göre, paranın özü "aracı etkinlik veya hareket, insani ve toplumsal eylemle birbirini karşılıklı tamamlayan insan ürünlerinin insana yabancılaşması (entfremdet) ve paraya, insanın dışındaki maddi bir şeye atfedilmiş hale gelmesidir." Bu durum, insanın "kendi köleliğinin zirveye çıkması" anlamına gelir.
• Yabancılaşma (Entfremdung ve Entäußerung): Marx, yabancılaşmayı iki farklı boyutla ele alır.
• Entfremdung (Ayrışma/Ayrıştırma): Özne'nin kendisiyle, diğer öznelerle (toplumla) ve nesnelerle (çevresi ve doğayla) olan ilişkilerinin kopması, parçalanmasıdır.
• Entäußerung (Dışsallaşma/Dışsallaştırma): Önceden öznenin bir parçası olan bir nesnenin, öznenin karşısına ona dışsal/yabancı bir öğe haline gelmesidir. Bu iki kavramın birbirinin nedeni olduğunu ve "insan topluluğu veya insanın doğasını ortaya çıkarması... dışsal, yabancılaşmış (entäußerte) tür eylemidir" ifadeleriyle açıklar. Kredi sistemi gibi ekonomik mekanizmaların, insanın ahlaki varoluşunu ve güvenini nasıl yabancılaştırdığını vurgular.
• İş bölümü: İş bölümünün insanı "olabileceği kadar soyut bir varlığa, bir makine aracına ve tinsel ve fiziksel bir canavara dönüştüren etkinliğin karşılıklı tamamlanması ve değişimi" olarak ortaya çıktığını belirtir. Yabancılaşmış şeyin insan üzerindeki hakimiyeti, "parada somutlaşır."

4. Hukuk ve Adalet

Marx, hukuk sistemini ve yasama süreçlerini mevcut mülkiyet ilişkileri ve sınıf çıkarları bağlamında eleştirel bir gözle inceler.

• Odun Hırsızlığı Yasası Üzerine Tartışmalar: Marx, odun toplama ve odun hırsızlığı arasındaki farkı vurgulayarak, yasaların mülk sahiplerinin çıkarları doğrultusunda nasıl işlediğini gösterir. "Yerdeki odunların toplanması ile odun hırsızlığı, dolayısıyla bütünüyle farklı şeylerdir. Hem edimleri hem de bu edimlerin yöneldiği nesneleri itibarıyla ayrışırlar" der. Yasaların, hakikati söyleme zorunluluğuna dikkat çekerek, mülkiyetten doğan gücün siyasete doğrudan etkide bulunduğunu ve devlet görevlilerinin "egemen sınıfların hizmetkarları durumuna düştüklerini" gözler önüne serer. "Özel çıkarın küçük, ahşaptan, dar kafalı, ortalama ve bencil ruhu... dünyayı sadece kendi incindiği yerden bakar" ifadeleriyle, yasa yapımındaki çıkar temelli yaklaşımları eleştirir.
• Cezalandırma ve Adalet: Marx, cezanın suçun fiili bir sonucu olması gerektiğini savunur ve mülkiyet ihlalleri için öngörülen cezaların belirlenmesinde "mülkiyete konu olan şeyin değerinin" esas alınması gerektiğini belirtir. Orman korucusunun hem ihbarcı hem de yargıç gibi hareket etmesini eleştirerek, patrimonyal yargılama sisteminin adaletsizliğini gözler önüne serer. Yasanın, "kamusal cezalandırmayı" bir zararın tazminatı haline getirmesini ve devletin "suçludan, onun ödeyecek durumu yoksa herhangi bir tazminat alamazsanız, bundan çıkarılabilecek tek sonuç, söz konusu tazminatı güvenceye almaya yönelik her türlü hukuki aracın boşa çıkmış olacağıdır" diyerek yasaların sınırlılıklarını belirtir.

5. Basın ve Sansür

Marx, basının toplumsal tartışmalardaki rolünü ve sansürün ifade özgürlüğü üzerindeki etkilerini analiz eder.

• Son Prusya Sansür Yönergesi Üzerine Notlar: Yeni sansür yönergesini eleştirerek, bunun eski kararnameden bile "daha gerici" olduğunu savunur. Sansürün "düşünceleri ve dolayısıyla insanların eğilimlerini de yargılamaya çalıştığını" belirtir. Hükümetin, dini bir karakter verme isteğiyle, sansürcüler aracılığıyla "gazete ve dergilerin editörlerini dahi kendisi seçmek istemesine" karşı çıkar. "Sansürcülerin neden hiçbir yazınsal üretimde bulunamadıklarının bir merak konusu olduğunu" ironik bir şekilde dile getirir.
• Leipziger Allgemeine Zeitung'un Yasaklanması: Bu gazetenin yasaklanmasını eleştirir ve halkçı basının önemini vurgular. "Halkın bilincinin gelişmesi, yine halkın kendi etkinliğinden doğan halkçı basının gelişmesiyle paraleldir" der. Sansürü ve liberal ile muhafazakâr basının ikiyüzlü tavırlarını teşhir eder.
• Ekonomik Felaket ve Basın Özgürlüğü: Moselle üzüm toplayıcılarının ekonomik sıkıntılarını dile getiren haberlerin sansürlenmesini örnek göstererek, "birey ve devlet arasındaki ilişkinin 'sağlıklı' kurulabilmesi için basının özgür bırakılması gerektiğini" savunur.

Sonuç

Karl Marx'ın 1838-1845 yılları arasındaki "Genç Düşünceler"i, onun entelektüel yolculuğunun kritik bir kesitini sunar. Bu dönemde Marx, felsefi spekülasyonlardan somut toplumsal ve ekonomik analizlere doğru bir geçiş yaşar. Özellikle yabancılaşma, sınıf mücadelesi ve devletin doğası üzerine yaptığı erken dönem tartışmalar, Kapital gibi olgunluk dönemi eserlerinin temelini atmıştır. Metinlerin çoğu dönemin entelektüel ve siyasi polemikleri bağlamında kaleme alınmış olsa da, Marx'ın düşüncelerindeki süreklilik ve kopuş noktalarını anlamak için bu gençlik dönemi eserleri büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmalar, Marx'ın eleştirel düşüncesinin derinliğini ve kapsayıcılığını gözler önüne sererken, onun toplumsal değişime olan inancını ve daha iyi bir dünya umudunu da yansıtır.