Mustafa Güney
Sokaklarda yaşayan köpekler konusunda ne yapılabilir?.. Sokaklarda yaşayan köpeklerin kendi haline bırakılması doğru mu?.. Bu durumda onların saldırdığı insanlar ne yapacak?.. Peki, sokaklar köpeklerin kendileri için sağlıklı mı?.. Farklı bir yol izlenecekse bu yol ne olabilir?.. “Medeni ülkeler”in bu sorunu çözdüğü söyleniyor, onların uyguladığı çözümler uygulanabilir mi?..
Bazı okurlar, bu meselenin kapitalizm ile ilgisinin ne olduğunu sormuş olabilir. Öyleyse, köpek adı verilen canlıların dünyadaki diğer canlıların arasına nasıl katıldığını hatırlayalım. Bugün köpek olarak bildiğimiz canlıların tamamı insanlar tarafından yaratılmıştır. Köpekler binlerce yıl önce, evcilleştirilen kurtların genetik olarak değişip, insanlarla yaşamaya uygun hale gelmesi ile oluştu. Dünya üzerinde bulunan bütün köpekler, onlar ile ilgili olan her şey, sokak köpekleri ile ilgili aklımıza gelecek her tür sorun da dâhil olmak üzere insanlık tarafından oluşturulmuştur. İnsanlığın neyi nasıl üreteceğini dünya üzerinde var olan ekonomik sistem belirler. Tek tek ürünlerin yanı sıra insanlığın yaşadığı sorunları yaratan da bu sistemdir. Sorunlara hangi çözümlerin bulunabileceğini, hangi çözümlerin tartışmaya bile açılamayacağını ekonomik sistem belirler. Son 400-500 yıldır dünya üzerindeki sistem kapitalizmdir ve bu süre boyunca insanlık ile iç içe geçmiş diğer her şey gibi, köpeklerin de yaşamını ve onlarla ilgili sorunları bu sistem şekillendirmiştir.
Burada yazıya bir parantez açıp, konu ile benim ilgilenmeye nasıl başladığımı anlatayım. Sokak hayvanları konusu, son iki yıl içinde tesadüfler sonucunda kendimi içinde bulduğum bir konu. Bundan iki sene önce, bu konu, kulaktan dolma bilgi sahibi olduğum bir konuydu. Kedi/köpek gibi hayvanlardan uzak bir çocukluğum oldu. Bu hayvanların bana temas etmesinden bile korkardım, itiraf edeyim hala bir miktar korkuyorum. Ancak iki yıl önce bir arkadaşımın zorlamasıyla, yaşadığımız küçük yerleşim yerinde hayvan hakları ile ilgili bir organizasyonda aktif rol aldım. Sokağa atılmış veya sokakta doğmuş kedileri ve bir köpeği farklı zamanlarda evimde misafir ettim. Kediler ve köpeklerin sokaklardaki yaşamlarını daha iyi hale getirmek için ve bir yandan da sokakları bu hayvanlardan korkanlar için daha güvenli hale getirmek için büyük çaba harcayan bir organizasyonun içinde yer aldım. Saldırgan köpekleri barınaklarda bir süre misafir eden, her sabah soğuk, yağmur dinlemeden gezdiren, eğiten, sonra da onlara ev bulan, daha sonra da onların durumunu takip eden insanlarla tanıştım. Bu arada, sokaklarda doğan, anneleri ve sahipleri tarafından terk edilen onlarca köpeği ve kediyi yaşatmak için verilen büyük çabaya tanık oldum. Harcanan büyük emeğe ve kimi zaman da harcanan paraya rağmen bu çabanın nasıl sonuçsuz kalabildiğini gözledim. Bunları yaşarken, bir yandan da Türkiye’de sokak köpekleri konusunun adım adım gündeme taşınmasını izledim. Vakit bulduğumda hem sokak hayvanları hem de insanlar için en iyi seçeceğin ne olduğu üzerine kafa yordum. Bu yazı aslında bu düşünme süreçlerimin ürünü… Hakkında yeteri kadar kafa yorduğum tüm meselelerde, içinde yaşadığımız ekonomik sistemin, hem o meseleyi anlamaya çalışırken hem de o mesele ile ilgili ne yapılacağını bulmaya çalışırken kendini hissettirdiğini düşünüyorum. Sokak köpekleri konusunda da durum böyle…
Sokak köpekleri hakkında sorulması gereken ilk soru, bence cevabı çok açık olan, ancak yine de bu konu ile ilgili her hangi bir fikir üretmeden önce insanların üzerinde düşünmesi gereken bir soru. Sokak köpekleri sokaklara nereden ve nasıl geldiler?.. Evet, bu sorunun cevabını bulmak zor değil. Onları insanlar sokaklara bıraktılar. Elbette bir kısmı sokaklara bırakıldıktan sonra çiftleştiler, sokaklarda yeni köpekler doğdu. Fakat yeni doğan köpeklerin, onları besleyen, hatta hastalandıklarında veterinere götüren insanların var olduğu zaman bile hayatta kalmalarının ne kadar zor olduğunu düşünürsek, önemli bir bölümünün sokak koşullarında birkaç ay içinde hayata veda ettiğini anlayabiliriz. Köpekleri elden geldiğince hızla kısırlaştırsak bile, sokağa yeni bırakılan köpekler nedeniyle yeniden köpek sayısının kontrol edilemeyecek düzeyde artması ihtimali ile karşılaşıyoruz. Bu sorunla sokaklardaki köpekleri olabildiğince hızla sahiplendirerek baş etmeye çalışıyoruz. Yine de, sokakta hiç köpek doğmasa bile, sadece köpek sahiplerinin sokağa bıraktığı köpekler nedeniyle sokak köpeklerinin sayısı kontrolden çıkabiliyor.
İnsanlar neden bu kadar çok köpeği sokağa bırakıyor?.. Bu sorunun cevabı ikinci bir soruda gizli... Neden bir gün bırakacakları bu köpekler, insanlar tarafından önceden evlerine alındı? Köpeklerin insanlık için rolü nedir?..
On binlerce yıl önce evcilleştirilen ilk köpeğin en önemli işlevleri muhtemelen, kendisini evcilleştiren insanların avlanmalarına ve kendilerini vahşi hayvanlardan ve diğer insanlardan koruma ihtiyacını karşılamalarına hizmet etmeleriydi. Diğer hayvanların evcilleştirilmesi ile köpekler çobanlık yapmak gibi bir işlev daha edindiler. Böylece insan topluluklarında, o toplulukların içindeki görev dağılımın parçası olan canlılara dönüştüler. Zamanla yukarıda saydığım işlevlerin yanı sıra bir işlev daha edindiler. Sürü halinde yaşayan ve etrafındaki diğer türdeşlerine bağımlı olan kurtlardan evrimleşen köpekler, birlikte yaşadıkları insanlara sadık varlıklardı, hatta köpekler, birlikte yaşadıkları insanları, başka hiçbir insanın sevemeyeceği kadar seven canlılar haline geldiler. Bu sevginin arkasında köpeğin başka bir canlıya bağlanma ihtiyacı ve özellikle bu ihtiyacı sadece tek bir insandan karşılayabildiği zaman, o insana duygusal olarak bağımlı hale gelmesinin etkisi vardı.
Toplumsal sistem insanların arasında hiyerarşiler yaratmaya başladığında, köpekler de bu hiyerarşik sistemin parçası haline geldiler. Bir köpek, ailenin, eğer birlikte yaşadığı bir aile yoksa yaşadığı mahalle veya köyün bir üyesiydi. İnsanlarla eşit değildi, çoğu zaman eğer itibar sahibi bir ailesi yoksa, toplumsal sistemin en altındaydı. İnsanlar özellikle köpeklerinin kendilerine itaat etmesini beklerdi. Bekledikleri gibi davranmadıklarında köpekleri acımasızca cezalandırabilirlerdi. Mahalledeki insanlar, özellikle çocuklar köpeklerle eğlenebilir hatta onlara eziyet edebilirdi. Ancak bir köy ya da mahalle nasıl evsiz insanlara sahip çıkıp, onlara hiç değilse bir çorba veriyorsa, köpeklere de sahip çıkar, onlara en azından bir parça ekmek verirdi. Köpeklerin zaman zaman sokaklarda insanlara saldırması o kadar da büyütülmez, mahallenin kendi içinde yaşadığı bir sorun olarak görülürdü. Sokaklardaki köpekler insanlarla daha fazla iç içe olur, bu da onların daha fazla eğitilmelerini sağlardı ve bu sayede büyük bölümü insanlarla nasıl bir ilişki kurması gerektiğini öğrenirdi.
Kapitalizm, dünyanın farklı mahallelerinde, köpeklerle insanlar arasında kurulmuş bu dengeyi yavaş yavaş değiştirdi. İnsanlar yavaş yavaş sokaklardan evlerine çekildiler. Mahalle kültürü yok oldu. Mahallelerde yaşayıp birbirine sahip çıkan bakkal ve manav amcalar/teyzeler, kendi mahallesinden bir çocuk alt mahalleden çocuklarla kavga ettiğinde, hiç düşünmeden kavgaya karışan çocuklar, artık büyük ölçüde yoktu. Köpekler, yaşam koşulları onları, kısmen ya da tamamen sokaklarda yaşamaya mecbur bırakan insanlar nedeniyle sokakları doldurdu.
Bu dönüşümün bir nedeni, insanları büyük ölçüde kendi bireysel hayatları için çalışıp çabalamaya, başka insanların, o insanlar kapı komşuları dahi olsa, sorunlarını düşünme işini o insanlara bırakmaya iten, kapitalizme ait kültürdü. Bu kültür, insanların önemli bir bölümünü evlerinin kapı eşiğinin ötesindeki problemleri sahiplenmemeye itti. İkincisi, evlerinden bir iki saat ötedeki iş yerlerinde çalışan, okullara giden, alış veriş merkezinde vakit geçiren birçok insanın, özellikle beyaz yakalı kesimin, mahallelerindeki, hatta yaşadıkları apartmandaki diğer insanlardan ve canlılardan kopmasıydı. Onları sadece kendi yaşamlarını etkilediği, örneğin gece uyumalarını önleyecek kadar gürültü yaptıklarında hatırlar oldular.
Bu koşullar altında, köpeklerin insanların gözündeki rolü de adım adım değişti. Köpekler ailenin bir üyesi olmaktan çıkarak, bir eşyaya veya bir oyuncağa dönüştü. Köpek almak, birçok insan için bir dizi platformu üyeliğinin, evindeki bir kitabın veya televizyonun alternatifi haline geldi. Köpeklerine çok iyi bakan, sağlıklarına dikkat eden ve mutlu olmaları için çabalayan birçok insan hala var, elbette. Ancak gözleyebildiğim kadarıyla hayvan hakları hakkında bilinç sahibi bir grup insan dışında, bu sevginin/özenin, ne kadarının köpek tarafından hak edildiği, ne kadarının aslında zorunlu olmadığı halde köpek sahipleri tarafından hayvanlarına gösterildiği konusunda, köpeklerin de sahiplerine karşı hakları olduğunu savunacak insan sayısı sınırlı. Köpeklerin haklarını ihlal eden köpek sahiplerinin suç işlediğini ve bu köpek sahiplerine karşı bir mücadele verilmesi gerektiğini düşünen insanların sayısı ise, hayvan hakları aktivistleri arasında bile sınırlı. Sahip olduğu köpeğin her hangi bir hakkı olmadığını düşünen bir insanın o köpeğe gösterdiği özen, bir süs biblosuna gösterdiği özenden farksızdır.
Böyle bir sistemde, insanların artık köpeklerine ihtiyaçları olmadığında ya da mevcut koşullarda köpeklerine bakmak istemediklerinde, köpeklere ne olacağı da bir sorun olarak beliriyor.
Köpek sahiplerinin bir kısmı artık ihtiyacı olmadığında veya ona bakamadığında, bir eşyayı atar gibi köpeği evinden atabiliyor. Hayvanlarını sokağa terk eden insanların bazıları, bundan başka yolları kalmayan kişiler. Örneğin, bir köpek sahibinin yaşadığı apartmanda, onun dışında yaşayan insanlar (komşu kelimesini özellikle kullanmadım), evinde beslediği hayvanın tahliye edilmesi için mahkeme yoluyla bir karar aldırdığında, bu kararın nedeni ne olursa olsun, artık o hayvan sahibinin hayvanı evinde beslemesi yasadışıdır. Hayvanı sokağa atması da yasa dışıdır. Hayvanla birlikte sokakta yaşamak istese, o da yasadışı hale geliyor. Yaşadığı yerde hayvanı bırakacağı bir barınak, köpeği almak isteyen bir tanıdığı veya köpekle birlikte taşınabileceği bir yer yoksa, bu köpek sahibinin yasal yollardan karşılaştığı sorunu çözmesi imkansız hale geliyor. Bu kişi hele bir de çocuğu varsa, belki içi kan ağlayarak köpeğini kuytu bir köşede terk etmek zorunda kalabiliyor.
Köpeklerin, zamanında bir parçası oldukları mahalle kültürü ise artık yok. Sokağa atıldıkları anda, insanların önemli bir bölümü için, yaşadıkları evin etrafında dolaşan tehlikeli bir yabancı ya da evin civarında istemedikleri bir tür atıktan farksız hale geliyorlar. İnsanlar evlerinin etrafında dolaşan güvenmedikleri yabancıların mümkün olduğunca hızla oradan uzaklaştırılmasını ister, ancak onları bir parça olsun kendileri ile özdeşleştirmeyi başarabildikleri için bunu en azından mümkünse onları ikna ederek veya onlara fazla zarar vermeden yapmanın yolunu ararlar. Atıklar ise her hangi bir ahlaki kaygı taşımadan toplanır ve yok edilir.
Sokaklarda yaşayan köpeklerle ilgili “medeni devletler”in uyguladığı çözümler, sokaklarda dolaşan yabancılara dair çözümleri ile sokaklara bırakılmış atıklara dair çözümleri arasındaki bir yerde. “Medeni devletler” kapitalist sistemin sınırları dâhilinde bir sosyal devlet barındırıyorlar. Her ne kadar bu ülkelerde sermayedarların insanlara satabileceği şeyleri ücretsiz sağladığını ileri sürerek, sosyal devletin sınırlanması hatta mümkünse ortadan kalkması gerektiğini savunanlar olsa da; bu ülkelerde bireyler, ortak sorunlarını organize olarak çözme iradesine sahip olmadıkları için, sosyal devlet, şehirlerde, mahallelerde, ülke genelinde var olan ortak sorunları, büyük şirketlerin çıkarlarına ters düşmeyecek şekilde çözmek veya en azından hafifletmek için çabalar. Bu çözümler genellikle kendi hakkını savunacak kadar bilinç sahibi, sosyal devlet tarafından önemli görülecek kadar parası olan, çok zengin olmasa da yoksul da olmayanların sorunlarına yöneliktir. Örneğin çocuklar ve evsizler, büyük ölçüde bir önceki cümlede tanımlanmış insanlar onları önemsediği, bir yere kadar da diğer insanlara sorun yarattıkları ölçüde, sosyal devlet tarafından önemsenir.
Sokaklarda yaşayan hayvanların durumu da, sosyal devlet tarafından önemsenen insanların talep ettiği şekilde ele alınır. İnsanların çoğunlukla kendi sorunları üzerinde düşünmeye teşvik edildiği bir sistemde de, sokaklarda yaşayan köpekler öncelikle insanları rahatsız eden ve sokaklardan bir an önce, ne şekilde olursa olsun kaldırılması gereken varlıklardır. Sonrasında insanların bu hayvanlara ne kadar kaynak ayırmak istediğine bağlı olarak, bu köpeklerin barınaklarda yaşamasına izin verilebilir ya da bir kısmı veya hepsi belki bir süre beklendikten sonra öldürülebilir. Öldürme kelimesi insanları rahatsız ettiğinde, bunun yerine “uyutma” adı verilen bir teknik terimi kullanmak mümkündür.
Nasıl “medeni olmayan ülkeler” sokaklardaki çöpleri kaldırma konusunda beceriksizse, ama “medeni ülkeler”de sokaklar tertemizse, sokaklarda yaşayan ve insanları rahatsız eden köpeklerle ilgili sorunu “medeni ülkeler” bu şekilde çözmüş olur, medeni olmayan ülkeler ise bu konuyu çözmeyi başaramaz ve bu ülkelerde köpekler sokaklarda yaşayıp insanları rahatsız etmeye devam eder.
Köpeklerin yaşamlarını daha iyi hale getirmek için çabalayan hayvan hakları örgütlerinin bu denklemin neresinde olduğunu sorabiliriz. Sokak köpeklerinin yaşadığımız ülke ve dünyadaki durumunu anlamak için, hem onların verdiği büyük çabayı hem de bu çabanın etkisinin neden sınırlı kaldığını anlamamız gerekiyor.
Gerek “medeni ülkeler” olarak adlandırılan çoğunlukla görece daha zengin ülkelerde, gerek medeni olmadıkları düşünülen görece daha yoksul ülkelerde, sokaklardaki köpeklerin sorunlarının çözülmesi ve daha iyi yaşamaları için çabalayan, bazıları gece gündüz bu mesele için çalışacak kadar hayatını adamış birçok insan var. Bu insanlar, farklı konular için, örneğin kimsesiz çocuklar, mülteciler, ormanların korunması gibi konular için uğraşan insanlara benziyorlar. Kadın hakları için veya toplumda ayrımcılığa uğrayan kesimlere destek olmak için çaba harcayan gruplarda yer alan kişiler de bunlara benziyor. Geçmişte bu grupların bir kısmının içinde bizzat çalıştım. Bir kısmının içinde çalışan insanlarla konuşma fırsatım da oldu.
Bu gruplarla ilgili yazılması gereken ilk husus, onların yaptığı tüm işlerin kapitalist toplumun işleyişinin bir parçası olduğudur. Kapitalist sistemde kaynaklar, örgütlü toplumsal mücadelenin olmadığı durumda, büyük şirketler, kapitalistler ve ekonomik sistemi ayakta tutmak için en azından bu insanların çıkarlarına aykırı şekilde hareket etmek istemeyecek devletin elindedir. Kaynaklara sahip olan bu kişi ve kurumlar, kaynakları büyük ölçüde kendi çıkarlarına uygun şekilde ve ekonomik sistemin genel çıkarlarına aykırı olmayacak şekilde dağıtırlar. Sivil toplum kuruluşları, bir miktar kaynağın kendilerine aktarılmasına çoğu zaman muhtaçtır. Dolayısıyla, STK’lar çoğu zaman sermayenin ve devletin çizdiği çerçeve içinde hareket etmek zorundadır. Bu çerçeve STK’ların yapabileceklerini sınırlar. Bir süre sonra yeterince sivil toplum kuruluşu bu şekilde yönlendirildiğinde, sivil toplumculuğun nasıl yapılması gerektiğine dair bir anlayış şekillenmiş olur ve yeni kurulan sivil toplum kuruluşları artık yönlendirmeye gerek kalmadan bu çerçeve içinde kalır.
Kapitalizmin sivil toplumculuğa çizdiği bu çerçevenin temelinde, sistemin bireyci bakış açısı vardır. Sivil toplum, insanların bireysel ihtiyaçlarını karşılamak için vardır. Burada ihtiyacı karşılanan insanlar, yardıma ihtiyacı olan mülteciler, sokaklarda yaşayan evsiz insanlar veya kimsesiz çocuklar değil, mültecilerin, evsiz insanların, çocukların durumuna üzülen insanlardır. Ya da hayvanların, örneğin köpeklerin durumuna üzülen insanlar. Bu insanlar üzüldükleri insanlar veya diğer canlılar için bir şeyler yapma ihtiyacı hissederler. Sivil toplum onların bu ihtiyaçlarını gidermeye katkı sağlar. Kapitalizmin çizdiği sınırlar çerçevesinde, insanların, sivil toplum kuruluşlarının ya da toplumun, yardıma ihtiyacı olan insan veya hayvanlara karşı bir sorumluluğu yoktur. Bir sivil toplum kuruluşu, eşi tarafından evden kovulan, çocuğu ile kalacak yer arayan, geçmişte ailesi tarafından eğitim almasına izin verilmeyen, eşi tarafından çalışmasına izin verilmediği için işe giremeyen, parasız, evsiz ve kimsesiz 100 kadına kalacak yer bulabilir, ama o 100 kadının ardından kendilerine gelen bir sonraki 100 kadını reddedebilir. Reddedilen ikinci 100 kişinin bu STK’ya karşı tepki duymaya hakkı yoktur. Çünkü o kuruluş ne onlara ne de ilk kabul ettikleri 100 kadına karşı bir sorumluluk taşımamaktadır. Söz konusu kuruluş hiçbir sorumluluk taşımadan, kendilerini destekleyen insanlardan aldıkları para ve desteğin izin verdiği, bir bakıma bu kurumu destekleyenlerin yeterli bulduğu sayıda kadına, yine bu insanların yeterli bulduğu düzeyde destek olmuştur.
Örneğin İstanbul’da yoksul çocuklara destek olma amacı ile kurulmuş bir vakıf, çoğu zaman yaptıkları çalışmaların şehirdeki genel yoksulluğu nasıl azalttığını veya söz konusu yoksulluğun artmasını nasıl önlediğini anlatmaz. Bunun yerine 1000 çocuğun sağlık kontrolünden geçtiğini, 500 çocuğa kitap dağıtıldığını anlatır. Bir kısmı, söz konusu sağlık kontrolünün o 1000 çocuğun sağlığını, kitabın 500 çocuğun eğitim yaşamını nasıl etkilediğinden bile bahsetmeye gerek duymaz. Bu kuruluşların içinde çalışan, hatta kimi zaman yöneticilik pozisyonuna gelmiş, evsiz insanların, yoksul çocukların veya eğer kuruluş hayvanlarla ilgileniyorsa sokak köpeklerinin tamamının yaşadığı sorunlara karşı kendilerini sorumlu hisseden ve bu sorunların çözülmesini, hiç değilse hafiflemesini isteyen birçok insan vardır. Onlar kapitalist sistemin kendilerine çizdiği çerçevenin içinde yaptıklarının ne kadar az işe yaradığını çaresizce seyrederler ve bu çaresizlikle kendilerini duyarlı oldukları konuya giderek daha çok adar, gece gündüz çalışırlar.
Kapitalizmin çizdiği çerçevenin, sivil toplum kuruluşlarının yapabileceklerini sınırlandıran, hatta kimi zaman yaratmak istediklerinin tam tersi sonuçlara yol açmalarına neden olan, iki önemli etkisi vardır. İlki bu sınırlar dâhilinde bulunan çözümlerin bir üst paragrafta bahsedilen boyutudur. Bu kuruluşlar, yardım edilenlerin, örneğin sokak köpeklerinin tamamına değil, sadece onların arasından seçilen bir, iki, 10 ya da 100 tanesine yardım üzerine kuruludur. Bir insanın sokağındaki küçük siyah köpek yavrusunu evinde misafir etmesi takdir edilecek bir şeydir. Ama eğer sokak köpeklerinin tamamının sorununu çözmeyi amaçlayan bilinçli ve örgütlü bir çabanın parçası değilse, sokak köpeklerine genel anlamda her hangi bir fayda sağlayan bir davranış değildir. Evinde şiddete uğrayan 100 kadına kalacak yer temin edip, 101’inciyi reddeden kurum, mesela kadınların gördüğü aile içi şiddeti azaltmak yerine arttırabilir. Böyle bir hareket, şiddete uğrayan kadınların kendisine yardım ediyormuş gibi görünen tüm kurumların, daha fazla insana yardım etme imkânlarının olmadığı gerekçesi ile kendisini reddedeceğini düşünmesine neden olup, bu tür kurumlara güvenini tamamen sarsabilir. Bu durumda eşi tarafından şiddete uğrayıp, evinden çocuğu ile çıkmayı düşünen kadınlar, bu ve benzeri kurumlara güvenerek evlerinden ayrıldıklarında bu kurumlar tarafından sahiplenilmeyip sokakta bırakılabileceklerini düşünerek, evlerinde kendilerine ve bazen çocuklarına yönelen şiddete katlanabilir. Üstelik bir gün aile içi şiddete uğrayan herkesin sorununu çözmeyi amaç edinmiş bir kurum ortaya çıkarsa, bu kurumun insanların güvenini kazanması çok daha zor olacaktır. Bazen sivil tolum kuruluşlarının hafifletmeyi hedeflediği sorunların kalıcı olmasına neden olmaları bile mümkündür. Özellikle sivil toplum kuruluşlarının yaptıkları çalışmalardan kar eden bir sektör oluştuğunda, bu sektörden kar edenler bu kuruluşların var olmasına neden olan sorunların devam etmesini isteyebilirler. STK’lar üzerinden kar eden şirketler, sadece bu kuruluşlara bir şeyler satan şirketler değildir. Örneğin sokak köpekleri söz konusu olduğunda, kar eden, sadece sokak köpeklerine dağıtmak için mama satan şirketler değil, aynı zamanda sokak köpeklerine yardım eden sivil toplum kuruluşlarına destek olan, bunu reklamları ile duyurup, hayvanlara karşı duyarlı bir şirket imajı çizen kuruluşlardır da. Burada bir not olarak düşelim: Mevcut ekonomik sistemin sınırları içinde bile, bir şirketin hayvanlara karşı duyarlı olması önemlidir. Bu duyarlılığı gerçek anlamda gösterebilen şirketlerin belki bunu şirket imajının bir parçası yapması da, yine kapitalist sistemin sınırları içinde kabul edilebilir. Ama bir sivil toplum kuruluşuna yapılan sınırlı bir yardım, söz konusu şirketin o konuda duyarlı olduğunu göstermez. Bir şirketin hayvanlara karşı duyarlı sayılabilmesi için, yaptığı üretim, attığı atık, ürettiği ürün başta olmak üzere sorumlu olduğu bütün faaliyetlerinin hayvanlara etkisini hesap etmesi gerekir.
Kapitalizmin sivil toplum kuruluşlarına çizdiği çerçevenin yarattığı ikinci önemli etki, sivil toplum kuruluşlarının toplumda sadece bir konuda hassasiyet gösteren insanları bir araya getirmesidir. Günümüzün sivil toplum mantığı, kuruluşun temel ilgi alanı dışındaki sorunları önemsememesi üzerine kuruludur. Örneğin hayvan hakları ile ilgilenen kuruluşlar, sokak köpeklerinin çocuklara saldırılarını önlemek için çaba sağlamalı mıdır?.. Benim bu soruya verdiğim cevap, evettir. Amacımız sadece sokak köpeklerinin hayat kalitesini yükseltmek bile olsa, bunu sağlamak için köpeklerle genel olarak toplum arasında düzgün bir ilişki kurması gerektiği açıktır. Bu düşünce ile içinde yer aldığım hayvan hakları kuruluşuna yeni katılan gönüllülerimiz ile düzenlediğimiz tanışma toplantımızda şöyle demiştim: “Bizim kuruluşumuz hayvanları seven insanlar kadar onlardan korkan insanlara da hizmet eden bir kuruluştur. Yaşadığımız yerde hayvanlardan korkan, onlarla sorun yaşayan insanları suçlamadan, onlarla iletişim kurmamız ve onların da sokaklardaki köpeklerden korkmadan dolaşabildiği ortamı yaratmalıyız” demiştim.
Ancak mevcut koşullarda sivil toplum kuruluşlarının felsefesi, hayvanlara üzülen insanların, bir şeyler yapma ihtiyacını giderme üzerine kurulu olduğu için, bu felsefenin ötesine geçmek isteyen insanlar için bile bunu yapmak zordur. Hayvanlara üzülerek hareket eden insanlar, hayvanlardan korkan insanların bu duygularını önemsemek zorunda mıdır?.. Yoksa bu insanlar kendi yaşadıkları bu korku ile baş etmenin yolunu kendileri mi bulmalıdır?.. Hayvanlara destek olma ihtiyacımızı gidermek için kurduğumuz organizasyon, neden başka insanların köpeklerden korkmadan sokaklarda dolaşma ihtiyacını gidermek için kaynaklarını harcasın ki?.. Ya hayvanlardan korkan insanlar da organize olur ve köpekleri sokaklardan toplatırsa? O zaman o insanlarla mücadele edip, o insanların talebi ile sokaklardan hayvanların toplanmasına engel olmak için çabalanır. Ancak böyle bir çabaya girmek yerine, o insanları ikna etmek daha akıllıca değil mi?.. Üzüldüğümüz hayvanlar için de olsa, o hayvanlardan korkan insanlarla birlikte çalışılamaz mı?.. Hayvanlarla ilgili eylemleri tek tek köpekleri beslemek ve sağlıkları ile ilgilenmek olan bir kuruluşun hayvan hakları mücadelesinin, bu tür eylemlerin üzerine kurulu bir dünyada böyle bir şeyi organize etmesi çok zordur. Hayvanlardan korkan insanlarla nasıl iletişim kurulur? Onların kaygıları nasıl giderilir? Onların da ihtiyaçlarına yanıt verecek bir hayvan hakları temelli organizasyon nasıl inşa edilir? Bu soruların cevaplarını bulmak ne kadar iyi niyetli olursa olsun, küçük ve yerel bir hayvan hakları organizasyonu için zordur. Daha büyük ve kendilerine kaynak aktaran kurumların daha fazla güdümüne girmiş organizasyonlar için ise çok akıllıca değildir. Bu nedenle köpeklere hayatlarını adamış insanların bile, sokaklarda köpeklerin saldırısına uğrayan çocukların sokaklarda güvenle dolaşması için bir çözüm bulması, hatta bu konuyu içinde bulunduğu organizasyonda tartışmaya açması kolay değildir.
Sokaklarda yaşayan köpeklerin büyük bölümü çok kötü şartlarda yaşamaktadır. Üstelik Türkiye’de giderek daha çok insan bu köpeklerin sokakta yaşayan insanların güvenliğini tehdit ettiği algısını taşımaya, bu sorunun ne şekilde olursa olsun çözülmesi gerektiğini düşünmeye başlamıştır. Bu algı ve düşünce kuvvetlendikçe “medeni ülkeler”in çözümlerinin benzerlerinin Türkiye’ye uyarlanması olasıdır.
Köpeklere ait sorunların temelinde, artık bu hayvanların toplumumuzun dahası çoğu zaman içinde yaşadıkları toplumun esaslı bir parçası olamamaları yatmaktadır. Ancak aynı apartmanda yaşadığımız insanlarla bile aynı toplumun bir üyesi olduğumuz, birbirimize karşı sorumluluk taşıdığımız algısının ciddi şekilde sarsıldığı bir dünyada, bunu sağlamak ciddi bir emek gerektiriyor. İlk atmamız gereken ve belki en zor olan adım, kapitalizmin zihnimize çizdiği sınırları aşmak oluyor.
En azından toplumun bir kesimi köpeklerin, sadece bir iki tanesinin değil, tamamının sorumluluğunu üstlenmeli, onların yaşam standardını yükseltmek için neler yapabileceğini tartışabilmeli, elbette bu konuda yapılacakların diğer toplumsal meselelere etkisini de hesaba katarak ve bu etkilerin olumsuz olmaması için ne gerekiyorsa yaparak…
Köpeklerin günümüz dünyasındaki yaşam koşullarının temelinde, onların alınıp satılma üzerine kurulu, onları bir mal haline getiren ticaretin yattığını düşünüyorum. Köpekler konusunda duyarlı insanların, bir köpeğe bakmak isteyen kişilerin, bu hayvanları pet-shop olarak bilinen dükkânlardan satın almak yerine, sokaklarda yaşayan köpeklerin arasından birini evlerine almaya teşvik edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Birçok insan sokaklardaki köpeklerin hastalık taşıyabileceğini veya eğitilmesinin zor olacağını düşünüp, evlerine bu şekilde köpek almaya çekinebilir. Ancak bu kaygılar, köpekler için uğraşan insanların bu hayvanlarla sahiplenecek aileler arasındaki uyum sürecine katkı sağlamaları ve gerekirse özellikle ailenin sahip olduğu koşullar artık köpeğe bakmak için yetersizse söz konusu köpeği geri almayı kabul etmeleri ile aşılabilir. Hali hazırda bunu yapan organizasyonlar var. Ancak köpeklerin yaşam standardının arttırılabilmesi için bunun bir kültür haline getirilmesi gerekiyor. Sokaktaki köpeklere ev bulmak için çoğu zaman başvurulan bireysel hesaplardan Facebook ve Instagram yolu ile ilan verilmenin ötesine geçmek, evlerinde bir köpekle yaşamak isteyen kişilerin büyük bölümünün başvuracağı bir organizasyon kurmak ve hayvan sevgisinin, köpek satın almak yerine köpekleri bu şekilde sahiplenmeyi gerektirdiğini vurgulayan bir kültür oluşturmak gerekiyor.
Sokaklardaki köpeklerin sistematik bir şekilde kısırlaştırılması zorunludur. Bir zamanlar bu konuda ihtiyatlıydım, ama bu konuda çalıştıktan sonra anladım ki, köpeklerin özgürce doğum yapması, her yıl sokaklarda çok sayıda yavru köpeğin ölmesi demek. Bunu önlemenin tek yolu köpeklerin sahip olacağı yavru sayısını denetlemekten geçiyor. Bu konuda gösterilen çabada ulaşılmak istenilen hedef sokaklardaki bütün köpekleri kısırlaştırmak olmalı. Kaynakları sınırlı küçük bir organizasyonun bunu yapmasının çok zor olduğunu biliyorum. Ancak küçük boyutlu bir organizasyon bile bu hedefe nasıl ulaşılacağını tartışabilir ve konuyu gündemde tutup, günü geldiğinde daha büyük organizasyonlarla işbirliği yaparak bu hedefe ulaşmak için çabalayabilir. Bu çabanın yıllarca bir işe yaramasa bile, böyle bir hedefi hiç gündemde tutmamak ile kıyaslandığında faydalı olacağını düşünüyorum.
Köpeklerin bir bölümünün eğer onlar için güvenli hale getirilirse sokaklarda yaşaması sağlıklı mıdır? Bilmiyorum. Ancak yakından tanıdığım köpeklerin tamamının sokaklarda dolaşmayı sevseler de, gerektiğinde dönebilecekleri bir ev olmasını, onları sahiplenmiş bir insana ihtiyaç duyduğunu net bir şekilde gördüm. Ancak eğer sokaklarda yaşayacaklarsa, bu köpekler en azından onları önemseyen insanlar tarafından, hatta eğer bir gün bu mümkün hale gelirse bütün toplum tarafından eğitilmelidir. Sadece insanlarla ilişkileri açısından değil, köpeklerin birbirleri ve diğer sokak hayvanları ile ilişkisi açısından da bu gerekli. Köpeklerle ilgilendiğim iki yıl içinde bu hayvanların neredeyse hepsinin eğitilebildiğini gördüm. Bunun için çaba sarf etmek isteyen insanlar olduğu zaman, köpekler insanlara, hayvanlara hatta birbirlerine saldırmamaları gerektiğini öğreniyor. Bunu öğrenmekte güçlük çeken köpeklerin de bir süre barınaklarda tutulması, eğitilmesi, gerekirse sahiplendirilmeleri mümkün.
Kısacası köpeklerin ülkemizdeki yaşam standardını
anlamlı bir şekilde arttırmak için, olabildiğince çok insan, mümkünse tüm
toplum tarafından konunun tartışılması, bir strateji belirlenmesi, bu
stratejinin sahiplenilmesi ve inşa edilmesi gerekiyor. Bunun için de kanımca
kapitalist sistemin içinde yaşamaya devam etsek bile, bir gün kurulacağını
düşündüğüm sosyalist sistemin insanları gibi düşünmeliyiz.
İzleme Önerisi: HAYIRSIZADA-ANİMASYON
2010 Cannes Film Festivali'nde en iyi kısa film ödülünü alan Hayırsızada (Chienne d'Histoire) oldu. Yönetmen Ermeni asıllı Fransız Serj Avedikyan'ın 2010 yılında hazırladığı ve 1910 Sivriada (Hayırsızada) Köpek Katliamı'nı anlatan yürek burkan belgesel filmidir. Sulu boya tablolar gibi yapılan animasyon filmde, İstanbul'un artan sokak köpeklerinin toplanıp Hayırsızada'ya götürülmeleri, açlıktan, susuzluktan, birbirlerini kırarak ölmeleri anlatılıyor...
