Her Şeyin Şafağı: İnsanlığın Yeni Tarihi | Bir Değerlendirme

MAR

Özet

David Graeber ve David Wengrow'un kaleme aldığı Her Şeyin Şafağı: İnsanlığın Yeni Tarihi, insanlık tarihinin geleneksel ve doğrusal anlatısına kökten bir meydan okuma sunmaktadır. Kitap, küçük, eşitlikçi avcı-toplayıcı gruplardan başlayıp tarımın icadıyla özel mülkiyete, şehirlere, devletlere ve kaçınılmaz hiyerarşilere uzanan standart doğrusal ilerleme anlatısını reddeder. Bu anlatının, Rousseau'nun "masumiyetin kaybı" miti ile Hobbes'un "herkesin herkese karşı savaşı" tasavvurunun modern bir sentezi olduğunu ve arkeolojik ve antropolojik kanıtlarla çeliştiğini savunur.

Kitabın merkezinde, Aydınlanma Çağı düşüncesinin şekillenmesinde kilit bir rol oynayan ancak genellikle göz ardı edilen "Yerli Eleştirisi" (indigenous critique) kavramı yer almaktadır. Yazarlar, özgürlük, eşitlik ve toplumsal düzen üzerine Avrupa'da gelişen fikirlerin, Wendat devlet adamı Kandiaronk gibi Yerli Amerikalı entelektüellerin Avrupa toplumunun rekabetçi, bencil ve otoriter yapısına yönelik getirdiği güçlü eleştirilerden derinden etkilendiğini ortaya koymaktadır. Bu eleştiri, Avrupalıların kendi toplumlarını sorgulamasına ve "eşitsizliğin kökeni" gibi soruları sormasına yol açmıştır.

Arkeolojik kanıtları yeniden yorumlayan kitap, tarihöncesi insanların politik olarak bilinçli aktörler olduğunu ve çok çeşitli toplumsal düzenlemelerle deneyler yaptığını göstermektedir. Buzul Çağı'nda dahi anıtsal mimari (Göbeklitepe), görkemli mezarlar (Sunghir) ve büyük yerleşimler (Dolni Vestonice) inşa eden avcı-toplayıcılar, tek tip küçük ve basit gruplar halinde yaşamamışlardır. Mevsimsellik, bu toplulukların yılın farklı zamanlarında otoriter ve eşitlikçi yapılar arasında bilinçli olarak geçiş yapmasını sağlayan önemli bir mekanizma olarak sunulur.

Kitap, "Tarım Devrimi"nin ani bir kopuştan ziyade, binlerce yıla (3 bin yıl) yayılan yavaş, geri döndürülebilir ve genellikle "oyun" benzeri bir deneyimleme süreci olduğunu savunur. Tarım, otomatik olarak özel mülkiyete veya hiyerarşiye yol açmamıştır. Benzer şekilde, ilk şehirlerin (Ukrayna'daki mega-alanlar, erken Mezopotamya, İndus Vadisi) krallar, merkezî bürokrasi veya belirgin bir toplumsal tabakalaşma olmaksızın var olabildiği kanıtlarla ortaya konulmuştur. Yazarlar, devletin tek bir kökeni olmadığını; egemenlik, bürokrasi ve karizmatik siyaset gibi unsurların tarih boyunca farklı kombinasyonlarda ve nadiren bir arada ortaya çıktığını ileri sürer.

Sonuç olarak, Her Şeyin Şafağı, bugün içinde yaşadığımız hiyerarşik ve eşitsiz toplumsal düzenlerin kaçınılmaz bir kader olmadığını, aksine atalarımızın terk ettiği sayısız olasılıktan sadece biri olduğunu iddia eder. İnsanlık tarihini, politik hayal gücünün ve bilinçli toplumsal deneylerin zengin bir karnavalı olarak yeniden sunarak, daha özgür ve eşitlikçi bir gelecek için yeni sorular sorma ve farklı yollar hayal etme imkânı sunar.

Eserin Analizi

1. Geleneksel İnsanlık Tarihi Anlatılarının Eleştirisi

Kitap, insanlık tarihine dair kemikleşmiş iki temel anlatıyı hedef alarak başlar. Bu anlatılar, toplumsal eşitsizliğin kökenlerine dair modern tartışmaların temelini oluşturmakta ancak yazarlara göre hem tarihsel kanıtlarla çelişmekte hem de politik hayal gücünü kısıtlamaktadır.

Rousseau'nun Düşüş Efsanesi

Jean-Jacques Rousseau tarafından popülerleştirilen ve günümüzde Jared Diamond ve Francis Fukuyama gibi yazarlar tarafından sürdürülen anlatı, insanlığın başlangıçta küçük, masum ve eşitlikçi avcı-toplayıcı gruplar halinde yaşadığı varsayımına dayanır. Bu anlatıya göre dönüm noktası tarımın icadıdır.

• Tarım ve Özel Mülkiyet: Tarım, gıda fazlası birikimine, nüfus artışına ve en önemlisi özel mülkiyet kavramının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Rousseau'nun meşhur sözleriyle: "Bir araziyi çitle çevirerek, 'Burası benim,' demeyi düşünen ve ona inanacak kadar saf insanlar bulan ilk insan, sivil toplumun gerçek kurucusuydu."

• Hiyerarşi ve Devlet: Özel mülkiyet, zengin ile fakir arasında ayrım yaratmış ve mülk sahipleri, varlıklarını korumak için devleti ve yasaları icat etmiştir. Fukuyama'ya göre bu süreç, insanların "doğal durumdan çıkmaya başlaması" anlamına gelir.

• Kaçınılmaz Sonuç: Bu görüşe göre, karmaşık ve büyük ölçekli toplumlar kaçınılmaz olarak hiyerarşi ve eşitsizlik üretir. Rousseau'nun ifadesiyle, "Herkes özgürlüğünü güvence altına aldığına inanarak zincirlerine doğru koştu."

Yazarlar, bu anlatının tarihsel bir gerçeklikten çok, bir "kıssa" veya mit olduğunu ve arkeolojik kanıtların tam tersini gösterdiğini savunur.

Hobbes'un Doğa Durumu ve Modern Yankıları

Thomas Hobbes'un insan doğasına ilişkin karamsar görüşü, devlet öncesi hayatın "pis, vahşi ve kısa" olduğu bir "anarşi" durumu olduğunu varsayar. Bu görüşün modern bir savunucusu olarak Steven Pinker öne çıkarılır.

• Devletin Kurtarıcı Rolü: Pinker'e göre, şiddetin meşru kullanımını tekeline alan devletlerin ortaya çıkışı, insanlığı sürekli bir savaş ve kaos durumundan kurtaran en büyük gelişmedir. Pinker, "Arkeologlar diyorlar ki insanlar, yerleşik çiftçilerin şehirler ve devletler halinde birleşip ilk hükümetleri kurduğu ve medeniyetin ortaya çıktığı beş bin yıl öncesine kadar bir anarşi halinde yaşıyordu," diyerek bu geçişi temel alır.

• İlerleme Miti: Pinker, modern yaşamın sağlık, güvenlik ve refah gibi her ölçütte geçmişten üstün olduğunu istatistiklerle kanıtlamaya çalışır. Ancak yazarlar, bu istatistiklerin dayandığı öncüllerin sorunlu olduğunu ve "insan mutluluğunun" bu şekilde ölçülemeyeceğini belirtir.

• Yanomami Örneği: Hobbesçu argümanların kanıtı olarak sıkça kullanılan Napoleon Chagnon'un "azgın halk" olarak tasvir ettiği Yanomamiler örneği eleştirilir. Yazarlar, Yanomamilerin durumunun evrensel bir "ilkel" durumu temsil etmediğini, aksine Chagnon'un tasvirinin tartışmalı ve bağlamından kopuk olduğunu vurgular.

Kitap, bu iki anlatının da insanları, ya ilkel bir masumiyete geri dönmenin imkansızlığı ya da hiyerarşik devletin kaçınılmazlığı arasında bir sıkışmışlık hissine mahkûm ettiğini savunur. "Aksi halde umabileceğimiz en iyi şey, sonsuza kadar yüzümüze basacak olan botun boyutunu ayarlamak veya belki de bazılarımızın geçici olarak onun yolundan çekilerek biraz daha kıpırdama alanı açması olacaktır."

2. "Yerli Eleştirisi" ve Aydınlanma Düşüncesi Üzerindeki Etkisi

Kitabın en özgün ve merkezi tezi, Aydınlanma Çağı'nın temel kavramlarının kökenini Avrupa dışına, özellikle de Kuzey Amerikalı Yerli entelektüellerin Avrupa toplumuna yönelik eleştirilerine dayandırmasıdır.

Avrupalı Kurumlara Yönelik Eleştiriler

17. ve 18. yüzyıllarda Cizvit misyonerleri ve Fransız gezginler tarafından kaydedilen diyaloglar, Yerli Amerikalıların Avrupa toplumunu nasıl gördüğüne dair zengin bir kaynak sunar. Özellikle Wendat (Huron) devlet adamı Kandiaronk'un Lahontan'ın diyaloglarındaki argümanları öne çıkarılır.

• Özgürlük ve Otorite: Yerliler, Fransız toplumundaki katı hiyerarşiyi, insanların üstlerinden sürekli korku içinde yaşamasını ve otoriteye körü körüne itaat etmesini köleliğe benzetirler. Cizvit Peder Lallemant, Wendat toplumunda "ebeveynlerin çocukları üzerinde, Kaptanların tebaaları üzerinde veya ülkenin Kanunlarının bunların herhangi biri üzerinde onlara boyun eğmekten memnun olmadığı sürece hiçbir kontrolü yok," diyerek bu durumu şaşkınlıkla kaydeder.

• Para ve Mülkiyet: Kandiaronk, Avrupa toplumundaki ahlaki çöküşün temel nedeni olarak para ve özel mülkiyeti görür. "Para dediğiniz şeyin şeytanların şeytanı olduğunu onaylıyorum; o tüm kötülüklerin kaynağı olan Fransızların tiranı, ruhların felaketi ve yaşayanların mezbahası." Kendi toplumlarında zenginliğin başkaları üzerinde güce dönüştürülemediğini, oysa Fransa'da mülkiyetin doğrudan tahakküm anlamına geldiğini gözlemler.

• Toplumsal Bağlar ve Karşılıklı Yardım: Yerliler, Avrupalıların rekabetçi, bireyci ve birbirine karşı cömert olmayan doğasını eleştirirler. Kendi toplumlarındaki yoğun toplumsal bağları, paylaşımı ve karşılıklı yardımlaşmayı üstün bir değer olarak görürler.

Özgürlüğün Anlamı Üzerine Çatışma

Cizvit misyonerleri, Yerlilerin bireysel özerkliğe ve özgürlüğe verdiği değeri anlamakta zorlanmış ve bunu Hristiyanlığın yayılması önündeki en büyük engel olarak görmüşlerdir.

• "Lanetli Özgürlük": Bir Cizvit, "vahşilerin lanetli özgürlüğünün" onların "Tanrı'nın yasasının boyunduruğuna tabi olmalarının" önündeki en büyük engel olduğundan şikâyet eder. Misyonerler için gerçek özgürlük, Tanrı'nın iradesine teslim olmak anlamına gelirken, Yerliler için bu, kimsenin iradesine boyun eğmemekti.

• Mantık ve Belagat: Cizvitler, Yerlilerin mantıksal muhakeme ve belagat yeteneklerinden derinden etkilenmişlerdir. Peder Lejeune, "Onların neredeyse hiçbiri bilgileri dahilindeki konularda çok iyi bir şekilde -ve iyi şartlarda- konuşma veya muhakeme yeteneğinden yoksun değildir," diye yazar. Bu entelektüel eşitlik, Avrupa'nın üstünlük iddialarını temelden sarsmıştır.

Tarihsel Etki

Yazarlar, bu "Yerli eleştirisinin" Avrupa'da bir şok etkisi yarattığını ve Aydınlanma düşünürlerini derinden etkilediğini savunur.

• Eleştirel Geleneğin Doğuşu: Montesquieu, Voltaire, Diderot gibi neredeyse tüm büyük Aydınlanma düşünürleri, kendi toplumlarını hayali bir "yabancının" (İranlı, Tahitili, Wendat) gözünden eleştiren eserler kaleme almışlardır. Bu eserlerdeki temalar doğrudan Kandiaronk'unkilerle örtüşür.

• Evrimci Teorilerin Yükselişi: Turgot gibi düşünürler tarafından geliştirilen insanlığın "avcılık, hayvancılık, tarım, ticaret" gibi aşamalardan geçtiği teorisi, bu Yerli eleştirisine bir yanıt olarak ortaya çıkmıştır. Bu teori, Avrupa toplumlarının teknolojik ve ekonomik olarak "daha ileri" olduğunu iddia ederek, ahlaki ve siyasi eleştirileri etkisiz kılmayı ve Avrupa üstünlüğünü yeniden tesis etmeyi amaçlamıştır.

• Tersine Dönüş: Benjamin Franklin'in gözlemi, bu entelektüel alışverişin pratik sonuçlarını özetler: Avrupalı yerleşimciler sık sık Yerli toplumlarına katılmayı ve geri dönmemeyi tercih ederken, Yerlilerin Avrupa toplumuna entegre olma girişimleri neredeyse her zaman başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Franklin'in yazdığı gibi: "Aramızda bir Kızılderili çocuk yetiştirildiğinde... akrabalarını görmeye gider ve onlarla bir Kızılderili Kargaşası yaşarsa, onu bir daha geri dönmeye ikna etmeyiz."

3. Tarihöncesi Toplumların Siyasi Çeşitliliği ve Bilinci

Kitap, "ilkel" insanın politik hayal gücünden yoksun, tek tip gruplar halinde yaşadığı fikrini reddeder. Aksine, atalarımızın bilinçli politik aktörler olarak sürekli farklı toplumsal yapılar denediğini savunur.

Mevsimsellik ve "Çifte Morfoloji"

Marcel Mauss ve Claude Lévi-Strauss gibi antropologların çalışmalarına dayanan bu argüman, birçok avcı-toplayıcı ve bahçıvan toplumun yılın farklı zamanlarında tamamen farklı toplumsal yapılara sahip olduğunu gösterir.

• Nambikwara Örneği: Lévi-Strauss'un Nambikwaralar üzerine yaptığı çalışma, bu halkın yağmur mevsiminde bahçecilikle uğraşan, birkaç yüz kişilik köylerde yaşadığını; kurak mevsimde ise yiyecek aramak için küçük, göçebe gruplara ayrıldığını gösterir. Reislerin otoritesi kurak mevsimde artarken, yağmurlu mevsimde neredeyse yok olur.

• Kwakiutl ve Inuit: Kuzey Amerika’nın Kuzeybatı Kıyısı'ndaki Kwakiutllar kışın aristokratik, hiyerarşik bir düzende, büyük ziyafetlerle (potlatch) yaşarken; yazın daha küçük ve daha az resmi gruplara ayrılırlardı. Hatta yılın zamanına göre farklı isimler kullanırlardı. Inuitler ise yazın ataerkil aile grupları halinde yaşarken, kışın büyük toplanmalarda bu otorite yapıları altüst olurdu.

• Politik Bilinç: Bu mevsimsel geçişlilik, bu toplumların kendi sosyal düzenlerini doğal ve değişmez olarak görmelerini engellemiş, onlara toplumsal yapılar üzerine düşünme ve onları bilinçli olarak şekillendirme yeteneği kazandırmıştır. Bu, "toplumsal yapıları tek seferde görmelerine izin verdi."

Buzul Çağı'nın Beklenmedik Karmaşıklığı

Yeni arkeolojik bulgular, tarımdan on binlerce yıl önce, Paleolitik Çağ'da insan toplumlarının sanıldığından çok daha karmaşık ve çeşitli olduğunu ortaya koymaktadır.

• Anıtsal Mimari: Türkiye'deki Göbeklitepe gibi MÖ 9000'lere tarihlenen devasa taş tapınaklar veya Doğu Avrupa'daki mamut kemiklerinden yapılmış etkileyici dairesel yapılar, avcı-toplayıcıların büyük ölçekli, organize projeler yürütebildiğini gösterir.

• Görkemli Mezarlar: Rusya'daki Sunghir gibi alanlarda bulunan ve binlerce mamut dişi boncuğu ile süslenmiş "prens" mezarları, 25.000 yıl önce bile statü ve hiyerarşi benzeri ayrımların var olabildiğini düşündürmektedir.

• Büyük Toplanma Alanları: Dolni Vestonice gibi yerleşimler, insanların mevsimsel olarak büyük sayılarda bir araya geldiği, karmaşık ritüeller düzenlediği ve uzak mesafelerle ticaret yaptığı merkezlerdi.

Bu kanıtlar, insanlığın on binlerce yıl boyunca küçük ve eşitlikçi gruplar halinde yaşadığına dair standart anlatıyı çürütmektedir. Ancak yazarlar, bu hiyerarşik yapıların kalıcı olmadığını vurgular. Zengin mezarlar ve anıtlar, coğrafi olarak dağınık ve zamansal olarak aralıklıdır, bu da kalıcı devletler veya hanedanlar yerine mevsimsel veya geçici iktidar biçimlerine işaret eder.

4. Tarım, Mülkiyet ve Hiyerarşinin Yeniden Değerlendirilmesi

Kitap, tarım ve özel mülkiyetin yükselişini insanlık için kaçınılmaz bir dönüm noktası olarak gören geleneksel görüşü sorgular.

"Tarım Devrimi"nin Reddi

"Tarım Devrimi" kavramının kendisi yanıltıcıdır. Tarıma geçiş, ani bir olaydan çok, yaklaşık 3000 yıl süren yavaş, parçalı ve genellikle geri döndürülebilir bir süreçti.

• Adonis Bahçeleri: Yazarlar, Platon'un küçümsediği, kadınların şenlikler için yetiştirdiği kısa ömürlü "Adonis bahçeleri" metaforunu kullanır. İlk tarım, ciddi bir gıda üretiminden çok, ritüel, oyun ve toplumsal amaçlarla yapılan bir "oyun çiftçiliği" idi.

• Çatalhöyük Örneği: Dünyanın en eski büyük yerleşimlerinden biri olan Çatalhöyük'te, halk yerleşik hayata geçtikten sonra bile büyükbaş hayvanları evcilleştirmemiş, avcılığa devam etmiştir. Evlerin içindeki karmaşık ritüel hayat, "ciddi" bir tarım ahlakından çok, daha oyunbaz ve sembolik bir dünya görüşünü yansıtır.

• Tarımı Reddetmek: Birçok avcı-toplayıcı toplum, tarımın nasıl yapıldığını bilmelerine rağmen, daha fazla çalışma gerektirdiği ve daha az özgürlük sunduğu için bilinçli olarak reddetmiştir. Bir !Kung avcısının dediği gibi: "Dünyada bu kadar çok mongongo yemişi varken onu neden ekelim?"

Mülkiyet, Kölelik ve "Şizmojenez"

Kitap, mülkiyet kavramlarının ve tahakküm biçimlerinin evrensel olmadığını, toplumların birbirlerine karşıt olarak kendilerini tanımladıkları "şizmojenez" süreçleriyle şekillendiğini savunur. Kuzey Amerika'nın Pasifik Kıyısı bu duruma çarpıcı bir örnek sunar.

• Kuzeybatı Kıyısı (Kwakiutl vb.): Bu bölgedeki toplumlar, zengin balık kaynaklarına dayanıyordu. Aristokratik bir yapıya, unvanlara, büyük ziyafetlere (potlatch) ve en önemlisi kurumsallaşmış köleliğe sahiptiler. Toplumları "kahramanca" bir ethos etrafında şekillenmişti; zenginlik gösteriş için, güç ise baskınlar ve köle edinmek için kullanılıyordu.

• Kaliforniya (Yurok vb.): Hemen güneydeki komşuları olan Kaliforniya toplumları ise köleliği tamamen reddetmişti. Ekonomileri daha zahmetli olan meşe palamuduna dayanıyordu. Değer sistemleri ise tam tersiydi: Çalışma ahlakı, bireysel kazanç, tutumluluk ve gösterişten kaçınma (bir tür "püriten" ahlakı) öne çıkıyordu. Kabuk parasını bir mübadele aracı olarak kullanıyorlardı.

• Bilinçli Reddediş: Yazarlar, Kaliforniya toplumlarının bu değer sistemini, kuzeydeki komşularının aristokratik ve köleci yaşam tarzına karşı bilinçli bir reddediş olarak geliştirdiğini savunur. Bu, sadece farklı ekolojik uyumların bir sonucu değil, ahlaki ve politik bir tercihti.

5. Kralsız Şehirler ve Devletsiz Yönetim Biçimleri

Kitap, büyük ölçekli ve karmaşık toplumların illaki merkezî, hiyerarşik bir devlete ihtiyaç duyduğu varsayımını çürütür. Tarih, kendi kendini yöneten şehirlerin sayısız örneğini sunar.

Şehir/Kültür	Konum	Tarih (yaklaşık)	Özellikler
Trypillia Mega-Alanları	Ukrayna	MÖ 4100-3300	On binlerce nüfuslu, devasa, dairesel planlı şehirler. Saray, tapınak veya merkezî yönetim kanıtı yok. Eşitlikçi ilkelere dayalı mahalle düzenlemeleri.
Erken Uruk	Mezopotamya	MÖ 4000-3100	Dünyanın ilk şehirlerinden biri. Kralların ortaya çıkmasından yüzlerce yıl önce var oldu. Yönetim, tapınak bürokrasileri ve halk meclisleri tarafından yürütülüyordu.
Mohenjo-daro	İndus Vadisi	MÖ 2600-1900	Titiz şehir planlaması, gelişmiş kanalizasyon sistemi. Kraliyet sarayları, anıtsal tapınaklar veya savaş tasvirleri yok. Yönetim, muhtemelen rahipler veya sivil komiteler tarafından sağlanıyordu.
Teotihuacan	Meksika Vadisi	MS 100-550	Anıtsal piramitlere rağmen, kralların tasvirleri veya sarayları yok. MS 300'den sonra, şehrin nüfusunun çoğunluğu için yüksek standartlı, apartman benzeri toplu konutlar inşa edildi.

Devletin Kökeninin Olmayışı

Yazarlar, "devletin" tek bir kökeni veya tanımı olmadığını savunur. Bunun yerine, modern devletlerde bir araya gelen üç temel tahakküm ilkesini ayırmayı önerirler:

1. Egemenlik: Şiddet üzerindeki kontrol; karizmatik, keyfi iktidar.

2. Yönetim (Bürokrasi): Bilgi üzerindeki kontrol; idari aygıt.

3. Rekabetçi Siyaset: Karizmatik liderlerin takipçi kazanmak için yarıştığı politik alan.

Tarihsel olarak bu üç unsur nadiren bir araya gelmiştir.

• Mısır Firavunları ve İnka İmparatorları, muazzam bir egemenliğe ve bürokrasiye sahipti ama rekabetçi bir siyasi alanları yoktu.

• Klasik Yunan şehir devletleri, yoğun bir rekabetçi siyasete ve bir miktar bürokrasiye sahipti ama egemenlik kavramları çok daha dağınıktı.

• Olmek veya Chavin gibi ilk rejimler, karizmatik figürler etrafında şekillenen bir egemenliğe sahip olabilirlerdi ama bürokratik bir yönetimleri yoktu.

Bu çerçeve, farklı toplumları tek bir evrimsel merdivene yerleştirmek yerine, onların kendi özgün politik kombinasyonlarını anlamayı mümkün kılar.

Eser Hakkında Bir Değerlendirme

I. Kitabın Temel Tezi ve Metodolojisi

Kitap, standart "İnsanlık Tarihi" anlatılarına, özellikle de Rousseau ve Hobbes gibi Aydınlanma düşünürlerinden gelen varsayımlara kökten bir eleştiri getirir.

1. Standart Anlatı Eleştirisi

Graeber ve Wengrow, insanlık tarihine dair yaygın kabul gören iki ana hikâyeyi reddeder:

• Hobbesçu Görüş (Doğal Durum: Kaos): İnsanlık başlangıçta şiddet dolu, kısa ve sefil bir hayat sürüyordu; otoriter devletler bizi kurtardı.
• Rousseaucu Görüş (Doğal Durum: Saflık): İnsanlar başlangıçta saf ve eşitlikçiydi ("asil vahşi"); tarımın ve devletin ortaya çıkmasıyla yozlaştı.

Yazarlar, bu anlatıların bilimsel verilerden çok mitolojiye dayandığını ve insanlık tarihini basit, tek yönlü bir evrim şemasına sıkıştırdığını iddia eder.

2. Metodoloji ve Veri Kullanımı

Kitabın bilimsel dayanağı, arkeoloji ve antropolojiden gelen geniş bir veri yelpazesine dayanır. Yazarlar:

• Yüzlerce farklı kültür, toplum ve arkeolojik alanı karşılaştırır.
• Özellikle tarım öncesi ve erken tarım dönemlerine odaklanarak, geleneksel tarih kitaplarında göz ardı edilen karmaşık, eşitlikçi ve esnek toplumları öne çıkarır.
• Verileri, katı evrimsel aşamalar yerine, toplumların bilinçli olarak seçtiği ve mevsimsel olarak değiştirdiği toplumsal düzenlemeler (örneğin, kışın hiyerarşik, yazın eşitlikçi olma) fikrini desteklemek için kullanır.

II. Kitabın Bilimsel Katkıları ve Tartışmalı Noktaları

Bilimsel Katkıları

1. İnsan Özgürlüğüne Vurgu: Kitap, insanların tarih boyunca "toplumsal hayali" tasarlama konusunda çok daha yaratıcı ve özgür olduğunu gösteren zengin arkeolojik kanıtlar sunar. Tek bir "ilerleme" yolu olmadığını, birden fazla toplumsal modelin aynı anda var olduğunu vurgular.
2. Önyargıların Sorgulanması: Antropologların ve arkeologların Avrupa merkezli varsayımlarını (örneğin, hiyerarşinin kaçınılmaz olduğu, devletin tek karmaşık organizasyon biçimi olduğu) sertçe sorgular.
3. Erken Tarım Dönemi: Göbeklitepe gibi yerlerden başlayarak, tarımın ve yerleşik yaşamın, beklenen "kaçınılmaz devlet" sonucunu doğurmadığına dair kanıtlar sunar. Örneğin, erken tarımcıların bilinenin aksine hiyerarşik baskıya geçmek yerine esnek yaşam tarzlarını sürdürdükleri gösterilir.

Tartışmalı ve Eleştirilen Noktaları

Kitap, bilim çevrelerinde büyük ilgi görmesinin yanı sıra, metodolojisi ve tezlerinin kapsamı nedeniyle önemli eleştirilere de maruz kalmıştır:

1. Anekdotal Seçicilik (Cherry-Picking): En önemli eleştirilerden biri, yazarların tezlerini destekleyen nadir, istisnai veya bağlamından koparılmış örnekleri aşırı vurguladığı yönündedir. Eleştirmenler, sunulan örneklerin genel insanlık tarihinin büyük bir kısmını yansıtmakta yetersiz kaldığını savunur.
2. Siyasal Yönelim: David Graeber'in anarşist kimliği göz önüne alındığında, eleştirmenler kitabın siyasal bir ajandaya sahip olduğunu ve tarihsel verileri, hiyerarşinin meşruiyetini yıkmak amacıyla kasıtlı olarak seçtiğini öne sürer. Yani, teoriyi kanıtlara değil, kanıtları teoriye uydurmaya çalıştığı iddia edilir. Yine de tarih biliminin onu yazanların bakış açısından bağımsız olamayacağı göz önüne alındığında, bu eleştirinin haklılık payı azdır.
3. Kesinlik Eksikliği: Arkeolojik ve antropolojik veriler genellikle yoruma açıktır. Kitabın, bazı toplumlardaki eşitsizliğin boyutunu küçümsediği veya karmaşık hiyerarşik yapıları basitçe "oyun" olarak nitelendirdiği yönünde eleştiriler vardır.

III. Bilimsel Değerlendirme

Her Şeyin Şafağı, bilimsel bir çalışma olmaktan ziyade, mevcut bilimsel verileri kullanarak yeni ve radikal bir yorum getiren bir tarih sentezi olarak değerlendirilmelidir.

Kriter	Değerlendirme
Veri Zenginliği	Yüksek. Kitap, arkeoloji ve antropoloji literatüründen olağanüstü geniş bir birikimi bir araya getirir.
Metodolojik Keskinlik	Karışık. Standart anlatıyı yıkmadaki analitik gücü yüksekken, sunduğu alternatif modelin evrenselliği ve ispat gücü düşüktür.
Hipotez Üretme	Yüksek. Kitap, hiyerarşinin kaçınılmaz olmadığı ve büyük ölçekli toplumsal organizasyonun devlet olmadan da var olabileceği yönünde güçlü yeni hipotezler sunar.
Bilimsel Etki	Çok Yüksek. Kitap, antropoloji, arkeoloji ve sosyoloji alanlarında yeni tartışma hatları açmış ve standart paradigmayı sarsmıştır.

Sonuç

Kitap, bir çığır açıcı metindir. Tarihsel kanıtları, eleştirel bir lensle yeniden okuyarak, insanlığın politik potansiyelini serbest bırakmayı amaçlar. Kesin bilimsel gerçekler dizisi olmaktan çok, disiplinler arası bir tartışma daveti ve eleştirel bir manifesto işlevi görür. Bilim insanları için, mevcut tarihsel varsayımları sorgulama ve yeni araştırmalar yapma konusunda güçlü bir motivasyon kaynağıdır.

Her Şeyin Şafağı, insanlık tarihine dair yerleşik mitleri yıkarak yeni bir perspektif sunar.

• Kaçınılmazlığın Reddi: Eşitsizlik, hiyerarşi ve otoriter devlet, insanlığın kaçınılmaz kaderi değildir. Tarih, bu yapıların olmadığı veya bilinçli olarak reddedildiği uzun dönemler ve başarılı toplumlarla doludur.

• Politik Hayal Gücü: Atalarımız, bizim genellikle hayal etmekte zorlandığımız bir politik esnekliğe ve yaratıcılığa sahipti. Farklı toplumsal düzenler arasında geçiş yapabiliyor, yeni kurumlar icat edebiliyor ve özgürlüklerini korumak için bilinçli stratejiler geliştirebiliyorlardı.

• Daha İyi Sorular Sormak: Kitap, "eşitsizliğin kökeni nedir?" gibi kapanmış sorulardan vazgeçip, "insanlar özgürlüklerini nasıl kaybettiler?", "toplumlar belirli tahakküm biçimlerine nasıl takılıp kaldılar?" ve en önemlisi "yeniden farklı bir şey yapmaya nasıl başlayabiliriz?" gibi daha açık ve üretken sorular sormaya davet eder.

Sonuç olarak, kitap, geçmişe bakışımızı değiştirerek gelecekteki olasılıklarımızı genişletmeyi amaçlayan, kapsamlı ve provokatif bir çalışmadır. İnsanlık tarihini bir düşüş hikayesi olarak değil, henüz tamamlanmamış bir siyasi deneyler bütünü olarak görmemizi önerir. Şimdiye kadar her coğrafyada geçerli tek doğrusal bir hat olarak kavranan insanlık tarihini yeniden düşünmeye davet etmesi onu değerli kılar.